CHÍNH TRỊ CHỦ NHẬT: TẠI SAO PHƯƠNG TÂY LẠI ĐANG ĐI TỚI DIỆT VONG? - JIANG XUEQIN
Nếu bạn bỏ lỡ những bài viết hay nhất gần đây:
“In sum, demographic shifts that began in the 1980s are now producing acute labor shortages and persistent upward pressure on wages.”
— Kazuo Ueda, Jackson Hole Economic Policy Symposium, August 2025
Ngày 22/8/2025, trong khán phòng gỗ thông của Jackson Hole, Kazuo Ueda bước lên bục không phải để trình bày một bài diễn văn học thuật. Ông mang đến một lời cảnh tỉnh. Ueda kể câu chuyện tưởng chừng quen thuộc: một nền kinh tế từng được ca ngợi là “bất khả chiến bại” nhưng rồi sa lầy suốt ba thập kỷ trong vòng xoáy giảm phát, dân số già hóa, và kỳ vọng lương thấp hằn sâu vào tâm lý xã hội. Nhật Bản trở thành biểu tượng của “sự trì trệ trường kỳ” – nơi chính sách tiền tệ siêu nới lỏng và kích thích tài khóa khổng lồ vẫn không thổi nổi sức sống tăng trưởng.
Nhưng rồi ông xoay chuyển mạch truyện: bức tranh hôm nay đã khác. Nhật Bản bước sang một giai đoạn mới – nơi sự thiếu hụt lao động không còn là viễn cảnh xa mà là hiện thực hằng ngày. Từ nhà máy ô tô, công trường xây dựng đến quán ăn trong phố nhỏ, doanh nghiệp khát nhân công. Và chính tình trạng khan hiếm này buộc lương vốn ì ạch suốt nhiều thập kỷ bật tăng mạnh – năm 2025 ghi nhận mức tăng trung bình trên 5%, cao nhất kể từ cuối thập niên 1980. Khi chi phí lao động leo thang, công nghệ không còn là lựa chọn, mà trở thành sự ép buộc: robot tràn vào logistics, AI len lỏi vào dịch vụ khách hàng, và cả nền kinh tế bị đẩy vào vòng tái thiết bắt buộc.
Ẩn ý Ueda gửi gắm thật rõ: Nhật Bản không còn là ngoại lệ, mà là tấm gương soi chiếu cho phương Tây. Âu–Mỹ-Canada cũng đang bước vào quỹ đạo ấy – dân số già hóa, tỷ lệ sinh thấp, nhập cư bị chặn bởi chính trị, trong khi cú sốc lạm phát hậu COVID đã phá neo kỳ vọng giá–lương.
Và thông điệp cuối cùng của ông, vang vọng như một bản điệp khúc u ám:
“Nhật Bản hôm nay có thể chính là Âu–Mỹ ngày mai. Và nếu thế giới không chuẩn bị, cơn đau lao động sẽ trở thành thách thức vĩ mô lớn nhất của thế kỷ XXI.”
Trong bài viết ngày hôm nay, Viethustle đi qua từng lớp của “ván bài nhân khẩu học”:
Nhật Bản và bài toán nhân khẩu học: nơi dân số đạt đỉnh từ 2008, lực lượng lao động teo tóp, phụ nữ và người già gánh vác, lương ì ạch suốt 30 năm, rồi bất ngờ bùng lên cú sốc tiền lương 2025.
Âu–Mỹ–Canada bước vào quỹ đạo Nhật: sinh suất rơi xuống đáy, nhập cư biến thành lá bài chính trị, cú sốc COVID phá neo kỳ vọng giá–lương, lạm phát dịch vụ “sticky” lan rộng.
AI & tự động hóa – đường sống duy nhất?: từ bệnh viện, kho bãi đến công trường, công nghệ không còn là “tùy chọn” mà trở thành “điều kiện sống còn” để giảm chi phí và giữ sản xuất vận hành.
Thế lưỡng nan chính trị: mở nhập cư hay đầu tư AI đều là “lời giải tối ưu”, nhưng cử tri và doanh nghiệp thường chọn đường dễ. Nếu tất cả cùng chậm trễ, stagflation nhân khẩu học sẽ trở thành bẫy chung.
Bài toán cuối: Âu–Mỹ-Canada có dám học trước từ “phòng thí nghiệm Nhật”, hay sẽ chờ một cú sốc khác đủ mạnh để buộc phải thay đổi
