Viet Hustler tổng kết: 10 sự kiện kinh tế-tài chính nổi bật năm 2023

Giáng sinh đã đến rất gần, dù vẫn còn 1 tuần nữa mới bước sang năm mới, thì lúc này Viet Hustler muốn ngồi lại để đánh giá toàn cảnh những biến động về kinh tế trong suốt 1 năm qua.

Với tiến trình tăng lãi suất nhanh nhất trong lịch sử của Fed để kiềm chế lạm phát, nền kinh tế Mỹ và toàn cầu đã rất kiên cường tăng trưởng trong năm nay. Đây là một tin vui nhưng cũng là một dấu hỏi lớn về khả năng tăng trưởng kinh tế trong năm 2024 khi các nguồn lực đã bị dùng hết (chi tiết bên dưới).

Trước khi bước sang năm 2024, chuyên mục phân tích Kinh tế vĩ mô hàng tuần của Viet Hustler xin dành một số để tổng kết top 10 sự kiện kinh tế - tài chính tiêu biểu trong năm vừa qua như dưới đây:

Top 1: Lãi suất cơ bản chạm đỉnh - Chiến thắng tạm thời của Fed.

Để kiềm chế lạm phát, Fed đã thực hiện chu kỳ tăng lãi suất nhanh nhất trong lịch sử. Do vậy, sự kiện nổi bật nhất trong năm 2023 phải kể đến việc:

Lãi suất Fed đã đạt đỉnh (5.25% - 5.50%) từ tháng 7/2023 và Fed chính thức tuyên bố ngừng chu kỳ tăng lãi suất sau FOMC tháng 12.

Và chiến thắng nhỏ của Fed trong năm nay có thể kể đến:

Đầu tiên là việc lạm phát phần nào đã được kiểm soát:
- Tăng trưởng CPI tổng hợp ở mức +3.1% y/y và đang trên đà giảm.
- Đặc biệt, tăng trưởng PCE (thước đo lạm phát ưa thích của Fed chỉ còn +2.6% y/y (khá gần so với mức mục tiêu) trong tháng 11.
  (Với mức giảm phát theo tháng lần đầu tiên: -0.1% m/m sau hơn 1 năm.)
Chiến thắng tiếp theo của Fed là việc soft-landing tạm thời đạt được trong năm 2023:
- Với GDP của 3 quý đầu tiên đều duy trì ở mức dương (dự kiến tăng trưởng GDP quý IV cũng ở mức +2.7% q/q - St. Louis Fed).

Tuy nhiên, Fed chưa thể tuyên bố chiến thắng hoàn toàn khi lạm phát cốt lõi (tăng trưởng CPI cốt lõi) vẫn đang khá cao: +4.0% y/y

Bài viết phân tích tiến trình cắt giảm lãi suất của Fed trong năm 2024 từ Viet Hustler:

Top 2: Sự sụp đổ của Silicon Valley Bank - châm ngòi cho khủng hoảng thanh khoản chưa có hồi kết của hệ thống ngân hàng Mỹ

Tháng 3 năm nay, Silicon Valley Bank chính thức sụp đổ trong vòng 48h (kéo theo sự sụp đổ của 2 ngân hàng nhỏ khác):

Nguyên nhân là SVB đã đi đầu tư đến 92% vào trái phiếu Kho bạc Mỹ và các loại tài sản an toàn được backup bởi chính phủ Mỹ trong giai đoạn 2020-2022.
- Vì đây được coi là một portfolios khá an toàn, nhưng SVB lại quên mất rủi ro về lạm phát và lãi suất!
Khi lạm phát tăng, Fed tăng lãi suất, ngày 03/08, SVB ghi nhận khoản lỗ -USD 1.8 tỷ từ trái phiếu và fixed income.
(Việc ghi nhận lỗ là do SVB phải bán ra danh mục đầu tư fixed income USD 21 tỷ.)
Khoản lỗ - USD 1.8 tỷ không trầm trọng, nhưng lại thúc đẩy cơn bão bank-run sau đó: - USD 42 tỷ được rút ra khỏi SVB trong vòng 24h.
- Cổ phiếu SVB giảm > -60% ngay sau đó.
Ngày 03/10, cơ quan quản lý đã đóng cửa SVB và tịch thu tài sản của ngân hàng này.

Sự sụp đổ của SVB báo hiệu rủi ro của những khoản lỗ chưa được thực hiện của việc trái phiếu mất giá trị trên balance sheet của các ngân hàng trong điều kiện lãi suất cao:

Căng thẳng của những khoản lỗ trái phiếu chưa được ghi nhận vẫn ngày một leo thang cho đến hiện tại.
Cho đến hiện tại, tình hình bank-run trong thầm lặng vẫn tiếp tục diễn ra đối với hệ thống ngân hàng, khoản deposit khổng lồ bị rút ra trong khoảng tháng 3-4 năm nay vẫn không được bù đắp:
Do vậy hiện nay, Fed vẫn đang tăng cường bơm thanh khoản vào hệ thống ngân hàng… để bù đắp lượng deposit thiếu hụt và những khoản lỗ trái phiếu chưa được ghi nhận.
(- thông qua chương trình cho vay kỳ hạn - BTFP và ngắn hạn - discount window.)
Bài viết liên quan: Silicon Valley Bank - rủi ro hệ thống tài chính và twin crisis

Top 3: Nợ công bùng nổ và vấn đề twin-crisis hiện hữu do môi trường lãi suất cao.

Do môi trường lãi suất cao và nợ cộng dồn chính phủ Mỹ vốn cao đã đẩy mức lợi tức trái phiếu Kho Bạc Mỹ (T-bond) tăng cao trong năm 2023.

Lợi tức T-bond càng cao thì các khoản lỗ chưa thực hiện của các ngân hàng càng lớn, do ngân hàng giữ một lượng T-bond lớn làm tài khoản dự trữ.
(Giá thị trường của lượng T-bond này giảm khi lợi tức T-bond trên thị trường tăng.)
=> Điểm bùng nổ của twin-crisis (khủng hoảng ngân hàng + khủng hoảng nợ).
Lợi tức cao trong bối cảnh nợ tồn đọng nhiều => khoản tiền lãi mà chính phủ Mỹ phải trả cho nợ đã tăng nhanh lên USD 949 tỷ mỗi năm…
- … số tiền này đã vượt quá chi phí chi cho quốc phòng của Mỹ.
Điều này càng thúc đẩy khoản nợ tồn đọng tăng nhanh trong năm 2023:
Bài viết liên quan: Khủng hoảng nợ công tại Mỹ….

Top 4: Sự bùng nổ của cổ phiếu công nghệ - AI, và nhóm Magnificent 7

Cùng với sự ra đời của Open AI’s Chat GPT, BloombergGPT cho lĩnh vực tài chính, và mới đây là Google’s Gemini…., năm 2023 thực sự là năm bùng nổ của trí tuệ nhân tạo với

… mức độ phổ cập đến người dùng nhanh đến chóng mặt….
… và doanh thu của Nvidia - nhà sản xuất chip AI cũng tăng 152% trong 3 quý đầu năm nay.

Giá trị của nhóm cổ phiếu “Magnificent 7” ( ^AAPL, ^MSFT, ^GOOGL, ^AMZN, ^NVDA, ^META, ^TSLA) đã tăng đến +80% trong năm nay với tỷ suất P/E cao vọt (~ 29x).
- Trong khi 493 cổ phiếu còn lại của S&P500 chỉ mang lại lợi nhuận 7%.
Điều này khiến rủi ro tập trung của chỉ số chứng khoán Mỹ S&P500 tăng cao: khi top 10 cổ phiếu có vốn hóa lớn chiếm 35% trọng số trong toàn bộ chỉ số này.
- — tương đương với giai đoạn khủng hoảng dotcom những năm 2000s.

Top 5: Khủng hoảng bất động sản thương mại diễn ra trong thầm lặng

Hàng loạt những sự kiện trên thị trường Bất Động Sản (BĐS) trong thời gian qua khiến những lo lắng về cuộc khủng hoảng BĐS thương mại đang tới gần:

We-Work sụp đổ, gióng lên hồi chuông cảnh báo với thị trường BĐS thương mại.
Cuối tháng 11, BĐS thương mại tại Mỹ đã “vươn lên” trở thành mối lo lớn nhất trong các rủi ro của hệ thống tín dụng đối với quản lý của các quỹ đầu tư lớn.
Tỷ lệ bổ trống các cao ốc văn phòng đã lên đến 21% tại Bắc Mỹ:
Nợ quá hạn đối với các khoản vay BĐS thương mại trong hệ thống ngân hàng đã đạt mức cao nhất trong vòng 10 năm.

Top 6: Các cuộc tấn công vào Biển Đỏ khiến nguy cơ cú shock nguồn cung trở lại - liệu lạm phát có tăng trở lại?

Lưu lượng vận chuyển qua Biển Đỏ bị tắc nghẽn là mối quan tâm hàng đầu trong các tiêu đề báo suốt tuần qua.

Từ đầu tháng 10, phiến quân Houthi ở Yemen (hậu thuẫn bởi Iran) liên tục tấn công các tàu chở hàng thương mại đi qua eo biển Bab-al-Mandab - điểm màu tím (cửa vào của kênh đào Suez) để ép Israel ngừng tấn công Gaza.
Vì những cuộc tấn công này, 5 hãng tàu lớn nhất thế giới (chiếm ~65% khối lượng vận chuyển toàn cầu) đã định tuyến lại các chuyến tàu — đi vòng qua khu vực phía nam châu Phi, xung quanh Mũi Hảo Vọng…
- … khiến tăng chi phí và thời gian vận chuyển cho tuyến đường này lên ~40%.
  - Điều này xảy ra khi giá cước vận chuyển vừa bình thường hóa và tình trạng tắc nghẽn trong chuỗi cung ứng trong thời kỳ Covid vừa được giải quyết.
Do vậy, chỉ số Vận tải Container (Containerized Freight Index) đã tăng vọt trong vài ngày liên tiếp - gây lo ngại về cú shock giá đầu cung.
- Đây là chỉ số chi phí vận chuyển container từ Châu Á đến Châu Âu và UK.

Do đó, sự việc này tạo lên lo ngại việc giá cả hàng hóa sẽ tăng trở lại tại Châu Âu và toàn cầu: tạo lên một cú shock nguồn cung mới lên lạm phát.

Việc cổng vào của kênh đào Suez bị tấn công có thể khiến 12% lượng hàng vận tải quốc tế bị ảnh hưởng.
Đây cũng là con đường vận tải chính các mặt hàng nhu yếu phẩm từ Châu Á sang Châu Âu và UK.
Đặc biệt, kênh đào Suez/Biển Đỏ vô cùng quan trọng đối với thương mại dầu mỏ toàn cầu:
- là tuyến đường vận chuyển dầu mỏ quan trọng từ các nước Trung Đông vào Châu Âu và lên phía Bắc:
Không chỉ có việc chở dầu từ Trung Đông, Châu Phi qua Châu Âu, tuyến đường qua Biển Đỏ cũng phục vụ tuyến xuất khẩu dầu thô từ Nga sang Ấn Độ và Trung Quốc…
(sau khi 2 cường quốc Châu Á này trở thành bạn hàng dầu thô lớn của Nga).
Do vậy giá dầu Brent tuần qua đã tăng trở lại trên mức 75 USD/thùng (dù trước đó là chuỗi giảm giá trong nhiều tuần do nhu cầu thấp).

Và hiện tại, Trung Quốc, Ấn Độ và các nước Châu Á vẫn là công xưởng thế giới. Dầu mỏ vẫn là nhiên liệu cho hoạt động sản xuất công nghiệp. Do vậy không chỉ Châu Âu, Mỹ và các quốc gia toàn cầu cũng có thể bị ảnh hưởng do cú shock nguồn cung này.

Do vậy, Mỹ đã phải gấp rút thành lập lực lượng quốc tế bảo vệ Biển Đỏ cùng với Pháp, Anh, Italy, Nauy, Hà Lan và Tây Ba Nha… để tránh việc gián đoạn thương mại quốc tế.

Top 7: Hồi kết của tiết kiệm dư thừa trong dân Mỹ

Tiết kiệm dư thừa (excess saving) là khoản tiền tiết kiệm không mong muốn hoặc không có trong kế hoạch tiết kiệm của người dân.
- (thường là do 1 cú shock kinh tế khiến họ có thêm tiền hoặc có tiền mà không thể tiêu, VD: Covid-19…)
Tiết kiệm dư thừa tăng vượt bậc trong giai đoạn Covid chính là “tấm đệm chống lưng” cho người dân Mỹ tiêu dùng mạnh mẽ trong suốt năm 2022-2023.

=> Nguyên nhân của việc GDP tiếp tục tăng trưởng nhưng lạm phát cứng đầu hơn …

Tuy nhiên, tiết kiệm dư thừa dự kiến sẽ được dùng hết vào năm 2024:

Nếu không có tấm đệm tiết kiệm dư thừa, với mức giá thành cao (do lạm phát giai đoạn trước) và lãi suất cao, có thể năm 2024 nền kinh tế Mỹ sẽ gặp phải cú shock do tiêu dùng sụt giảm!

Top 8: Phong trào de-dollarization - vị thế của đồng USD bị lung lay nhẹ

Năm 2023, một khối liên minh giữa các quốc gia mới nổi được dẫn đầu bởi Trung Quốc đang thực hiện kế hoạch de-dollarization: nhằm thay thế dần vai trò của USD trong thương mại quốc tế và dự trữ ngoại hối.

03/29: Trung Quốc và Brazil đạt được thỏa thuận sử dụng đồng tiền nội địa của 2 nước trong giao dịch thương mại.
03/28: Trung Quốc hoàn thành việc chuyển nhượng hợp đồng 65.000 tấn LNG (khí đót hóa lỏng) với UAE sang cho TotalEnergies của Pháp bằng đồng CNY.
Cũng vào cuối tháng 3, Nga đã thông báo xem xét sử dụng CNY làm đồng tiền dự trữ chiến lược thay thế USD.
Ả Rập Saudi đạt thỏa thuận với Trung Quốc để xây dựng một nhà máy lọc dầu bằng CNY (trị giá 83.7 tỷ CNY ~12.2 tỷ USD).
Khối các quốc gia mới nổi BRICS (Brazil, Russia, India, China, South Africa) lên kế hoạch sử dụng đồng tiền chung (có thể là CNY).
Tuy vậy, USD vẫn đang đứng đầu là đồng tiền phổ biến nhất trong thanh toán quốc tế, dự trữ ngoại hối và giao dịch tài chính quốc tế:
Đọc thêm: "In God We Trust": niềm tin vào vị thế của đồng USD
Nhưng trong tháng 11 vừa qua, CNY đã vươn lên chiếm 4.6% giao dịch thanh toán quốc tế (con số này từng < 0.1% trong năm 2010).
Và tỷ trọng của đồng USD trong dự trữ của các ngân hàng trung ương toàn cầu đã giảm từ 59.4% (Q2/2023) xuống 59.2% (Q3/2023)
Vì vậy, nước Mỹ nên dè chừng khả năng USD có thể sẽ dần mất vị thế độc tôn: bởi chẳng có gì là không thể thay thế!

Top 9: Đường cong lợi tức bị đảo ngược: suy thoái hay là soft-landing?

Câu hỏi triệu dollar trong suốt năm 2023: đường cong lợi tức đã đảo ngược cả năm nay, liệu suy thoái có diễn ra trong năm tới?

Top 10: Trung Quốc bắt đầu thời kỳ giảm phát

Liệu Trung Quốc có sa lầy vào thập kỷ mất mát như Nhật bản những năm 1980s?

Nền kinh tế Trung Quốc những năm 1990s - 2000s đã phát triển khá giống với nền kinh tế Nhật Bản những năm (1960s-1970s):

cải cách ruộng đất => đầu tư vào cơ sở hạ tầng => phát triển công xưởng xuất khẩu thu ngoại tệ… => thu nhập tăng, mức lương trung bình tăng
=> có tiền dư thừa nên người dân quay lại đầu tư, tuy nhiên lại tạo ra các bong bóng tài sản (với Trung Quốc là BĐS, với Nhật là thị trường chứng khoán Tokyo).
Bài viết liên quan: Déjà vu trong câu chuyện kinh tế Trung Quốc

Và vấn đề kéo đến khi bong bóng tài sản khổng lồ bị vỡ…

Cuộc khủng hoảng BĐS (do vỡ bong bóng BĐS) của Trung Quốc từ giữa năm 2021 đã khiến cho giá trị BĐS của Trung Quốc giảm nhanh chóng…
- …. và dự kiến tiếp tục giảm trong năm 2024:
BĐS không còn là nguồn lực tăng trưởng chính cho GDP của Trung Quốc: kéo tăng trưởng GDP Trung Quốc từ +8.4% y/y (năm 2021) xuống còn +3% y/y (2022).
Giá trị BĐS cứ giảm -5% thì tương đương với khối tài sản trung bình -19,000 tỷ CNY tiết kiệm của người dân bị mất đi.
- Điều này khiến người dân phải thắt lưng buộc bụng và giảm chi tiêu tương ứng tại các thành phố lớn Trung Quốc.

Khi nhu cầu trong dân giảm sút —> tiêu dùng đổ vỡ —> dẫn đến tình trạng thiểu phát và giảm phát tại Trung Quốc:

Tăng trưởng CPI tại Trung Quốc tháng 11 đang ở mức âm -0.5% y/y.
PPI của Trung Quốc cũng tăng trưởng âm trong suốt hơn 1 năm qua.

Quan trọng là một khi giảm phát diễn ra, tình trạng này có thể diễn ra lâu dài như thập kỷ mất mát tại Nhật Bản cho đến nay, do các chính sách tiền tệ không thể phục hồi cấu trúc chi tiêu của người dân.

Liệu điều đó có tiếp tục xảy ra ở Trung Quốc?

KẾT LUẬN

Năm 2023 đang dần khép lại với câu hỏi lớn về twin-crisis: khi làn sóng khủng hoảng âm ỷ trong thanh khoản của hệ thống ngân hàng và bài toán nợ công của Mỹ chưa được giải. Dù lãi suất Fed đã đạt đỉnh thì tiến trình cắt giảm lãi suất của Fed trong năm tới làm sao có thể cân bằng cả 2 bên: vừa đảm bảo lạm phát không tăng trở lại mà tiếp tục giảm, vừa đảm bảo nền kinh tế có thể vượt qua twin crisis?

Trong khi đó, các yếu tố ngoại cảnh có thể sẽ tiếp tục gây ra các biến số khôn lường với nền kinh tế:

Tình hình tại Biển Đỏ hiện nay liệu có châm ngòi cho một cú shock nguồn cung và lạm phát mới?
Phong trào de-dollarization có khiến vị thế của đồng USD và nước Mỹ bị lung lay?
Khoản tiết kiệm dư thừa của người dân Mỹ đang được dùng hết liệu có gây ra cú shock tiêu dùng trong năm 2024 rồi dẫn đến suy thoái?
Việc Trung Quốc bước vào thời kỳ giảm phát sẽ kéo dài trong bao lâu, và liệu có ảnh hưởng đến kinh tế toàn cầu?

Tất cả sẽ được trả lời theo thời gian. Tuy nhiên, Viet Hustler cũng sẽ đưa đến những dự đoán của các ngân hàng đầu tư lớn về Triển vọng kinh tế năm 2024 trong bài viết Kinh tế vĩ mô tuần tới.