Trung Quốc: báo động khủng hoảng toàn diện tại nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới

Khác biệt với phần còn lại của thế giới vẫn chưa thoát khỏi tình trạng lạm phát cao, nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới - Trung Quốc lại đang đối mặt với một nền kinh tế thiểu phát và giảm phát trầm trọng do sự sụp đổ của nhu cầu tiêu dùng. Nhưng thiểu phát/giảm phát không phải là thách thức duy nhất của Trung Quốc hiện nay. Vấn đề nợ công của chính quyền địa phương, thanh khoản tại hệ thống tài chính, căng thẳng địa chính trị và đầu tư FDI sụt giảm… đang tấn công nền kinh tế Trung Quốc cùng một lúc. 

Vì vậy, bài viết phân tích kinh tế vĩ mô tuần này của Viet Hustler sẽ dành để điểm qua checklist các vấn đề lớn của nền kinh tế tỷ dân Trung Quốc: những yếu tố có thể châm ngòi cho một cuộc khủng hoảng toàn diện tại đây.

Đi kèm với đó, Viet Hustler sẽ phân tích sâu hơn căng thẳng địa chính trị Mỹ Trung ở phần cuối bài viết, và những ảnh hưởng kéo theo lên nền kinh tế Mỹ và toàn cầu.

Checklist những khó khăn mà Trung Quốc đang gặp phải

Có thể nói, nền kinh tế Trung Quốc đang gặp phải muôn vàn khó khăn ở hầu hết tất cả các lĩnh vực trọng điểm: tiêu dùng, bất động sản và tài chính!

(1)  Sa lầy trong giảm phát và thiểu phát do nhu cầu tiêu dùng sụp đổ

• CPI của Trung Quốc rơi xuống ngưỡng âm một lần nữa (-0.2%) vào tháng 10/2023. Trong khi PPI vẫn luôn ở mức âm trong 1 năm qua.

  

• Bloomberg cho rằng lạm phát thấp là một trong những lý do chính khiến nền kinh tế tăng trưởng dưới mức tiềm năng và Trung Quốc cần nhiều biện pháp kích thích tiền tệ và tài khóa hơn.

Tuy nhiên, Viet Hustler muốn phản bác một phần quan điểm này của Bloomberg, bởi lẽ:

• Việc bơm tiền vào nền kinh tế (kích thích tài chính tiền tệ) chỉ có thể giúp doanh nghiệp vấn đề vốn => tức là kích thích từ phía cung.

• Trường hợp giảm phát ở Trung Quốc lại đến từ việc nhu cầu của người dân yếu => Các biện pháp kích thích tiền tệ từ ngân hàng Trung Ương sẽ không khả quan.

• Chính sách tài khóa chỉ có thể có tác dụng nếu đánh vào nhu cầu chi tiêu của người dân: vd như tăng trợ cấp cho người dân có thu nhập thấp, tăng số ngày nghỉ trong năm …

Minh chứng về nhu cầu yếu của thị trường Trung Quốc:

• Báo cáo kết quả kinh doanh của các doanh nghiệp Trung Quốc đều chung một câu chuyện: Kinh doanh của hầu hết doanh nghiệp đều ở dưới mức kỳ vọng. 

  • Các mặt hàng hàng tiêu dùng tùy ý và tiện ích dịch vụ là 2 nhóm hàng duy nhất có doanh thu cao hơn dự tính. 

  • Thậm chí mục sản phẩm tiêu dùng thiết yếu cũng có gần 50% doanh nghiệp không đạt được doanh thu kỳ vọng.

  • Đặc biệt có đến 85.7% doanh nghiệp BĐS (Real Estates), >70% doanh nghiệp cung ứng nguyên liệu (materials) và sản xuất (industrials) không đạt mức doanh thu kỳ vọng.

  

• Sự thụt lùi trong hoạt động động sản xuất kinh tế của Trung Quốc quá rõ ràng: PMI tháng 10/2023 của tất cả các ngành đều đi xuống. 

  

(2) Tình trạng thắt chặt thanh khoản trong hệ thống tài chính

• Vào tháng 10, chính quyền Trung Ương và địa phương Trung Quốc đã phát hành nợ tràn lan với quy mô khổng lồ (tổng trị giá >1000 tỷ CNY)…

  (để chuẩn bị túi tiền cho các chính sách tài khóa kích thích tiêu dùng sắp tới).

  

  => một lượng tiền mặt lớn đã bị rút ra khỏi thị trường trong thời gian ngắn (và bị khóa tại ngân sách tài khóa của chính phủ).  

• Ngoài ra, việc các công ty nước ngoài chuyển lợi nhuận kiếm được từ Trung Quốc về nước mình cũng đã góp phần thêm căng thẳng thanh khoản trên thị trường Trung Quốc từ tháng 9 cho đến nay.

  

• Điều thú vị là, Trung Quốc đang trả cho các nhà đầu tư nước ngoài tại nước họ nhiều hơn số tiền họ kiếm được từ việc đầu tư ra nước ngoài.

  (ngay cả khi lãi suất ở hầu hết các thị trường đều cao hơn ở Trung Quốc)

  

Kết quả là, các tổ chức tín dụng đang thiếu nguồn vốn trầm trọng để đảm bảo mức dự trữ an toàn cũng như các hoạt động đầu tư và cho vay: 

• Lãi suất overnight trên thị trường interbank đã tăng +50% đối với các tổ chức phi ngân hàng trong tuần trước.

  

• Trong khi các ngân hàng ồ ạt vay vốn ngắn hạn: việc phát hành chứng chỉ tiền gửi (Certificate of Deposit) của các ngân hàng đạt mức cao nhất chưa từng thấy.

  

Ngoài ra, Trung Quốc còn mất đi dòng vốn đầu tư FDI từ nước ngoài (vốn từng là động lực phát triển kinh tế Trung Quốc những năm 2000s)

• Dòng vốn FDI ròng chảy ra khỏi thị trường tỷ dân (net outflow) lên tới -USD 11.8 tỷ trong quý III/2023 (lần net outflow đầu tiên kể từ khi con số này được thống kê chính thức năm 1998).

  

• Dòng vốn FDI được sử dụng thực tế trong quý III/2023 cũng thấp hơn cùng kỳ năm trước.

  

(3) Tảng băng chìm trong vấn đề nợ công của chính quyền địa phương

Tuần trước, diễn đàn chính sách 5 năm một lần của Trung Quốc đã thảo luận việc kiểm soát chặt chẽ hơn lĩnh vực tài chính công. 

• Bắc Kinh tuyên bố sẽ thiết lập một “cơ chế dài hạn” để giải quyết rủi ro nợ địa phương và có thể chính quyền trung ương sẽ tăng vay nợ. 

  

Nhưng phân bổ nợ công của chính quyền địa phương có nhiều mảng chìm nổi không rõ ràng: 

• Các khoản vay không được ghi nhận trên balance sheet (LGFV) lại là những khoản vay “mang tính cơ hội”, i.e., phần lớn được phát hành bởi các tỉnh giàu hơn với khả năng trả nợ cao hơn.

  

• Trái ngược với các khoản nợ chính thức trên balance sheet (trái phiếu chính phủ địa phương) được phân bổ theo cách tưởng chừng như  ”nhân đạo”: các tỉnh nghèo hơn có mức vay nợ cao hơn (trên balance sheet).

  

(4) Bất Động Sản: Thị trường vốn hóa lớn nhất thế giới này đang vùng vẫy để thoát khỏi khủng hoảng

• Theo đà đi xuống của thị trường BĐS, giá trái phiếu phát hành bằng đồng USD của China Vanke Co., (công ty xây dựng lớn thứ 2 của Trung Quốc về doanh thu)  đã sụt giảm mạnh từ tháng trước. 

• Do vậy chính quyền địa phương khẳng định sẽ hỗ trợ Vanke về thanh khoản. 

  • Công ty quốc doanh Metro Group Co., cổ đông lớn nhất của Vanke, cũng khẳng định sẽ không rút cổ phần + chuẩn bị mua trái phiếu của Vanke trên thị trường tự do.

• Ngay lập tức, giá trái phiếu của Vanke tăng trở lại (dù vẫn thấp hơn giá trước đó).

  

=> Động thái yếu ớt này cũng coi như là tín hiệu tốt cho các nhà phát triển BĐS Trung Quốc, đặc biết nếu chính quyền quốc hữu hóa một phần ngành công nghiệp này.

• Trong khi đó tuần trước, Evergrande có cơ hội cuối cùng để tái cơ cấu nợ (debt restructuring) trước khi phải thực sự thanh lý phá sản. 

  • Evergrande đã đề xuất với các chủ nợ nước ngoài đổi nợ lấy 30% vốn cổ phần.

  • Hiện công ty này có deadline cho đến ngày 12/04 để trình lên tòa án kế hoạch tái cơ cấu nợ hoàn chỉnh. 

• FYI: Có 66% tổng tài sản của các hộ gia đình Trung Quốc bị khóa trong các khoản đầu tư BĐS.

  • Điều này khiến cho việc thị trường BĐS Trung Quốc đóng băng trong 2 năm qua ảnh hưởng đến quyết định tiêu dùng của người dân (chi tiết thảo luận dưới comment).

    

Ảnh hưởng tiêu cực của trình trạng kinh tế Trung Quốc đến Mỹ và toàn cầu

Ảnh hưởng lên thanh khoản tại Mỹ và toàn cầu

• Trung Quốc, từng là quốc gia nắm giữ Trái Phiếu kho bạc Mỹ nhiều nhất giai đoạn 2002-2014, hiện lại là quốc gia bán ra T-bonds lớn nhất.

  

• Trong bối cảnh thiếu tiền mặt trên thị trường tài chính Trung Quốc và việc nước này đang thâm hụt nguồn thu ngoại tệ từ nước khoài (cả từ xuất khẩu lẫn FDI), việc bán ra trái phiếu kho bạc Mỹ sắp tới sẽ càng được đẩy mạnh.

  • Việc bán ra T-bond càng nhiều từ nhà đầu tư nước ngoài sẽ có ảnh hưởng xấu đến vấn đề nợ công của Mỹ và thanh khoản toàn cầu: 

    • lợi tức trái phiếu Mỹ sẽ duy trì ở mức cao => gánh nặng nợ công,

    • Trái phiếu Mỹ được Trung Quốc dự trữ bị bán ra sẽ khiến thanh khoản trên các thị trường khác bị rút ra để đổ về Trung Quốc.

Kinh tế toàn cầu sẽ mất nhiều hơn được nếu để căng thẳng chính trị thương mại Mỹ - Trung leo thang:

• Bài viết liên quan: Căng thẳng địa chính trị - giọt nước tràn ly cho cuộc khủng hoảng nợ công tại Mỹ?

• Về phía Mỹ:

  Tăng trưởng doanh thu chậm chạp của Apple trong kỳ nghỉ lễ đến từ vấn đề doanh số ở Trung Quốc:

  • cạnh tranh gia tăng với Huawei và môi trường kinh doanh thù địch khiến doanh số bán iPhone dự kiến không đổi so với năm 2022 (tăng trưởng 0% y/y).

  

• Về phía Trung Quốc:

  Doanh thu của Tập đoàn Sản xuất Chất bán dẫn Quốc tế (SMIC) sụt giảm -15%, đặc biệt thu nhập ròng giảm đến -80%.

  • SMIC cho rằng căng thẳng địa chính trị là nguyên nhân chính.

• Về chuỗi cung ứng toàn cầu:

  Các hãng thời trang lớn như Adidas và Nike dù muốn chuyển chuỗi cung ứng của họ ra khỏi Trung Quốc nhưng đã gặp khá nhiều khó khăn…

  • do họ đã xây dựng một hệ sinh thái sản xuất trong hàng thập kỷ để đảm bảo vấn đề nguồn cung, chi phí vận chuyển, nhân công…

  • Việc di chuyển chuỗi cung ứng từ Trung Quốc sang các quốc gia đang phát triển khác khá được tiến hành khá chậm chạp. 

    

Mỹ và Trung Quốc đang cố gắng đối thoại về vấn đề cạnh tranh thương mại

Hai quốc gia đã bắt đầu chuỗi đối thoại về vấn đề thương mại công nghệ bao gồm series các sự kiện:

• Bộ trưởng Tài Chính Mỹ, Janet Yellen, gặp phó thủ tướng He Lifeng vào thứ 5 tuần qua để bàn về các xung đột thương mại gần đây của 2 quốc gia. 

  (Nội dung cuộc họp được bloomberg đưa tin là: “sử dụng các biện pháp an ninh trong quan hệ thương mại”)

  

• Sắp tới, chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sẽ có buổi gặp mặt tổng thống Biden và hàng trăm CEO của các công ty lớn ở Mỹ — sự kiện bên lề quan trọng tại hội nghị APEC (San Francisco). 

  

Tuy nhiên, một mối quan hệ vừa hợp tác vừa cạnh tranh sẽ luôn tồn tại giữa 2 thế cực Mỹ Trung:

• Quá trình chuyển đổi năng lượng đang thúc đẩy cuộc chiến outsourcing giữa Trung Quốc và Mỹ. 

  • Mỹ đang hồi sinh tuyến đường sắt nối các mỏ châu Phi với các cảng của Mỹ trên bờ Đại Tây Dương. 

  • Nhưng Washington có vẻ đã đến muộn, vì Bắc Kinh đã thống trị hầu hết cơ sở hạ tầng và nguồn khoáng sản tại Châu Phi.

• Không chỉ có vậy, Trung Quốc vẫn luôn tăng cường dòng tiền trợ cấp cho các quốc gia đang phát triển dọc hành lang sáng kiến One Belt One Road của mình giai đoạn 2014-2021…

  - thậm chí thông qua cả những kênh không chính thức (cột màu vàng). 

  

KẾT LUẬN

Trung Quốc đang gặp muôn vàn khó khăn trong hầu hết các lĩnh vực trụ cột của nền kinh tế:

• Nhu cầu tiêu dùng giảm khiến nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới sa lầy sâu hơn trong tình trạng giảm phát/thiểu phát.

• Việc gấp rút chuẩn bị cho kế hoạch kích thích tài khóa khiến chính quyền Trung Ương lẫn địa phương phát hành khoản nợ khổng lồ, đẩy hệ thống tài chính vào tình trạng sụt giảm thanh khoản nặng nề.

• Nguồn thu ngoại tệ từ FDI và xuất khẩu sụt giảm trầm trọng càng làm cho tình trạng khan hiếm tiền tệ trên thị trường tài chính trở lên trầm trọng hơn.

• Thị trường bất động sản khổng lồ bị đóng băng trong 2 năm dù vẫn đang vùng vẫy để thoát khỏi tình trạng này. 

• Cuối cùng, những căng thẳng địa chính trị với Mỹ đang khiến các doanh nghiệp từ cả 2 phía lao đao, và làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu.

Còn khá sớm để nhìn nhận những ảnh hưởng tiêu cực của những khủng hoảng lĩnh vực tài chính và BĐS tại Trung Quốc lên toàn cầu. Đặc biệt, tiền tệ của Trung Quốc không phải là đồng tiền dự trữ chính hay đồng tiền phát hành nợ tại các quốc gia khác như USD và EUR. Tuy nhiên, việc thiếu tiền mặt tại Trung Quốc sẽ tăng cường làn sóng bán trái phiếu (thậm chí cả cổ phiếu) Mỹ từ các nhà đầu tư Trung Quốc.

Bên cạnh đó, sự sụt giảm nhu cầu tại Trung Quốc sẽ có ảnh hưởng không nhỏ đến các doanh nghiệp Mỹ và Châu Âu hoạt động tại đây (Apple là một ví dụ điển hình).