Trong tuần qua, sự quan tâm của thị trường đều đổ dồn về sự kiện Ủy ban Chứng khoán Mỹ (SEC) chấp thuận việc 11 spot Bitcoin ETFs được chính thức giao dịch trên các sàn giao dịch tập trung. Những con số ấn tượng về nhu cầu spot Bitcoin ETF và sự quan tâm của công chúng đều ngập tràn trên các phương tiện thông tin của giới tài chính. Một số con số tiêu biểu trong ngày đầu tiên “lên sàn” của 11 spot Bitcoin ETFs khá ấn tượng:
Tổng giá trị giao dịch 11 spot BTC ETFs ngày đầu (01/11) đạt > USD 4.3 tỷ.
Riêng giao dịch mã đạt USD 2.09 tỷ.
Có 703,931 giao dịch đã được thực hiện trong ngày đầu tiên.
Vì tác động lớn của sự kiện này lên lịch sử tiền tệ, bài viết Kinh tế vĩ mô tuần này của Viet Hustler sẽ tập trung vào chủ đề mới là cryptocurrency với 3 nội dung chính:
Sơ lược lịch sử phát triển của cryptocurrency.
Chỗ đứng của cryptocurrency bên cạnh tiền tệ pháp định (tiền fiat) và trong kinh tế tiền tệ.
Và ảnh hưởng của việc Bitcoin spot ETF được SEC chấp thuận đến thị trường Bitcoin nói riêng và sự phát triển của cryptocurrencies nói chung.
Disclaimer: Một vài ý kiến dưới đây là nhận định cá nhân của tác giả, trong đó có cả các ý kiến chủ quan về mặt học thuật. Do vậy, bài viết chỉ đóng vai trò tham khảo và càng không phải là lời khuyên đầu tư.
Những dấu mốc chính trong lịch sử phát triển của cryptocurrency
Thập niên 1980s - 1990s: những ý tưởng đầu tiên về tiền điện tử
Giai đoạn 1980s- 1990s, các ý tưởng đầu tiên về tiền điện tử được nhen nhóm tại Hà Lan và Mỹ (theo The Balance).
Nỗ lực đầu tiên là đồng DigiCash: ra đời năm 1989 - sử dụng giao thức mật mã (cryptographic protocols) được phát minh bởi David Chaum.
David Chaum là nhà khoa học máy tính và nhà mật mã học thiên tài người Mỹ, DigiCash của Chaum có thể coi là ý tưởng tiến bộ “vượt thời đại”.
Tuy nhiên, Chaum không thể thuyết phục các ngân hàng và công chúng khi đó về tiềm năng sử dụng, tính bảo mật và giá trị đảm bảo của Digicash.
Công ty của ông đã phá sản năm 1998 (dù được mua lại năm 2002), chỉ 10 năm trước khi Bitcoin ra đời.
Sau Digicash, các đồng tiền điện tử sử dụng công nghệ cryptographic protocols khác cũng ra đời nhưng có ít tiếng tăm như B-Money, Hashcash, Flooz và Bit Gold ….
1998: Khái niệm đầu tiên về tiền điện tử
Đóng góp lớn trong việc xây dựng khái niệm về tiền điện tử đầu tiên đến từ Wei Dai, một kỹ sư máy tính từ Đại học Washington - và là cha đẻ của B-money.
Wei Dai đã nêu ra định nghĩa cơ bản về tiền điện tử hiện đại và công nghệ bảo mật cryptographic protocols vào năm 1998 - khi ông viết về B-money trong khóa luận của mình.
1998 – 2008: Satoshi Nakamoto và sự ra đời của Bitcoin
Tháng 8/2008: tên miền bitcoin.org được đăng ký. Cơ sở dữ liệu về blockchain đầu tiên có lẽ cũng được xây dựng từ đây.
Tháng 10/2008: cuốn Sách Trắng về nguyên tắc cơ bản của công nghệ blockchain và việc sử dụng lên Bitcoin được xuất bản bởi tác giả (hoặc nhóm tác giả) dưới bút danh “Satoshi Nakamoto”.
2008-2010: công nghệ blockchain và ứng dụng vào Bitcoin dần được hoàn thiện bởi “Satoshi Nakamoto”.
Bitcoin chính thức được ra đời từ đây! Tuy nhiên, điều thú vị là danh tính của “Satoshi Nakamoto” chưa bao giờ được hé lộ.
Vì sao Bitcoin lại thành công hơn DigiCash và các đồng tiền điện tử trước đó?
Nguyên nhân chính có lẽ bởi phương thức giao dịch của Bitcoin được công khai và kết hợp giữa cả 3 yếu tố:
kiểm soát giao dịch phi tập trung + tính minh bạch + quyền riêng tư vẫn được bảo vệ
Công nghệ blockchain của Bitcoin được biết đến như hệ thống sổ kế toán “ba bên” (“triple-entry” bookkeeping system).
Mỗi giao dịch phải được xác nhận bởi: người gửi, người nhận và bên thứ ba độc lập.
Giao dịch Bitcoin được ghi lại bằng blockchain - được mặc định công khai.
Tuy nhiên, các bên tham gia vẫn sẽ được ẩn danh: giao dịch Bitcoin được công khai nhưng danh tính người sở hữu/thực hiện giao dịch được bảo mật.
(Theo The Balance)
Từ năm 2011: Các loại tiền điện tử thay thế lần lượt ra đời
Sau Bitcoin, các loại tiền điện tử khác lần lượt ra đời - những đồng tiền này được gọi chung là tiền điện tử thay thế (altcoin) cho Bitcoin.
Những đồng altcoins đầu tiên có thể kể đến như Namecoin (2011) và Litecoin (2011), Peercoin (2012), Dodgecoin (2013) …. (chi tiết tại đây).
2013 – 2014: sự chững lại của Bitcoin
Năm 2013: sau khi giá của một Bitcoin vượt qua ngưỡng 1.000 USD/BTC lần đầu, giá Bitcoin lại sụt giảm dưới ngưỡng 1,000 trong suốt gần 4 năm.
Năm 2014: Mt.Gox (sàn giao dịch Bitcoin lớn nhất thế giới khi đó) sụp đổ…
850.000 Bitcoin biến mất ~ những người sở hữu Bitcoin khi đó đã chịu khoản lỗ 4.4 tỷ USD (tính theo giá hiện thời).
2015: Ethereum và sự ra đời của “hợp đồng thông minh”
Năm 2015: Ethereum ra đời với thuật ngữ “hợp đồng thông minh” - phần mềm lưu trữ blockchain của Ethereum tại một địa chỉ duy nhất.
Ethereum trở thành cryptocurrency có vốn hóa lớn thứ 2 sau Bitcoin.
2017: Bitcoin và công nghệ blockchain quay trở lại mạnh mẽ
Dù giá trị của Bitcoin luôn không ổn định và luôn dưới mức 1000 USD/BTC trước năm 2017, những nhà phát triển và người dùng Bitcoin đã nỗ lực mở rộng phạm vi sử dụng của đồng tiền này trong suốt giai đoạn từ 2013 - 2017.
… điều này góp phần vào sự trỗi dậy mạnh mẽ của Bitcoin kể từ năm 2017.
Với sự quan tâm càng ngày càng lớn của công chúng, giá trị Bitcoin ngày một đột phá sau năm 2017 (cho dù giá trị giao động khá thất thường với 4 lần sụt giảm giá trị cực mạnh).
Giá Bitcoin đạt đỉnh USD 68,000 vào tháng 11/2021, khiến cha đẻ “Satoshi Nakamoto” trở thành người thứ 15 giàu nhất thế giới tại thời điểm đó.
Công nghệ blockchain hỗ trợ Bitcoin cũng được quảng bá như một cuộc cuộc cách mạng trong bảo mật tài chính.
Food for thought: Một số thuật ngữ về Cryptocurrency cơ bản.
Cryptocurrency và kinh tế tiền tệ (monetary economics)
Tiền fiat (tiền pháp định) và tiền điện tử
Tiền fiat (tiền pháp định)
Từ “fiat” có nguồn gốc Latin với nghĩa “hãy để nó được thực hiện” (let it be done) – một cụm từ hoàn toàn mô tả ý nghĩa của tiền fiat.
Theo cách hiểu hẹp: tiền fiat là tiền hợp pháp được phát hành bởi chính phủ và được chỉ định “hợp pháp” bởi chính phủ (tiền pháp định).
Do đó, tiền fiat không có giá trị nội tại (intrinsic values - giá trị được đảm bảo bằng tài sản khác): nó có giá trị đơn giản là vì chính phủ bảo nó có giá trị (let it be done).
FYI:
Tỷ giá hối đoái (hay giá trị tương đối giữa các đồng tiền fiat) đều dựa trên “niềm tin” của người sử dụng vào sức mạnh kinh tế của đất nước phát hành ra chúng.
Do vậy, tỷ giá có thể biến động dựa trên những chính sách kinh tế, cung- cầu của người dùng và tình hình kinh tế (lạm phát, tăng trưởng, việc làm)...
Trên tờ dollar của Mỹ luôn có dòng chữ: “In God We Trust”, thể hiện niềm tin vào giá trị đồng USD và sức mạnh của nền kinh tế Mỹ
(mà không dựa vào giá trị của vàng sau sự sụp đổ của Brendon Wood…)
– đây là cảm hứng cho một trong các bài viết của Viet Hustler về sức mạnh đồng USD.
Crypto-currency là tiền tệ kỹ thuật số sử dụng mật mã để bảo mật.
Bản chất phi tập trung - decentralization (không được phát hành và điều tiết bởi 1 tổ chức) khiến cryptocurrencies có tính minh bạch và công khai hơn.
Một số tranh cãi giữa tiền fiat và cryptocurrency:
Tranh cãi về lạm phát và cung tiền
Chỉ trích lớn nhất với tiền fiat là việc chúng không có giá trị nội tại và phụ thuộc nguồn cung từ chính phủ.
Do vậy tiền fiat có thể gặp tình trạng siêu lạm phát nếu chính phủ in tiền không giới hạn....
Ngược lại, cryptocurrencies có giới hạn về nguồn cung Token, giảm nguy cơ siêu lạm phát.
Lưu ý: tiền điện tử được phát hành bởi chính phủ (ví dụ như đồng Digital Euro mới của ECB) vẫn là tiền fiat!
Tranh cãi về khả năng điều tiết tiền tệ của chính phủ và việc đảm bảo giá trị:
Cryptocurrency cũng có thể bị lạm phát hay giảm phát nếu nguồn cung token dư thừa - thiếu hụt, hoặc nhu cầu tăng giảm đột ngột.
i.e., giá trị của cryptocurrency phụ thuộc lớn vào động lực cung-cầu thị trường…
=> giá trị của cryptocurrency dễ dàng giao động mạnh (volatility lớn)…
Nếu cryptocurrency được sử dụng như “tiền”, ngân hàng Trung Ương sẽ khó điều tiết cân bằng thị trường bằng các chính sách tiền tệ truyền thống.
Cryptocurrency cũng là thách thức lớn với chính phủ về các hình thức tội phạm kinh tế mới liên quan đến khủng bố tiền tệ và rửa tiền.
Ngoài ra, theo quan điểm của nhóm tác giả Viet Hustler, cryptocurrency hiện nay chưa được coi là “tiền” dưới góc độ của kinh tế tiền tệ (monetary economics).
Crypto-currency và định nghĩa về “tiền”
Trong bài viết Cân bằng tiền tệ - series KTVM cơ bản của Viet Hustler, định nghĩa về tiền được đưa ra là: vật ngang giá chung để trao đổi hàng hóa, dịch vụ và được sử dụng rộng rãi...
Trong đó, một tài sản để được coi là tiền thì phải phải đáp ứng 3 chức năng chính:
phương tiện lưu thông và trung gian thanh toán (Medium of exchange)
phương tiện cất trữ giá trị (Store of value)
phương tiện đo lường giá trị (Unit of account: để đảm bảo trao đổi ngang giá).
Trong kinh tế tiền tệ: nếu một tài sản chỉ có thể được dùng làm phương tiện đo lường giá trị (unit of account) thì nó chỉ được gọi là numéraire, chứ không được gọi là tiền.
Bất kỳ các tài sản nào khác (VD: trái phiếu, kinh loại hiếm…), nếu được dùng là tiêu chuẩn giá trị cho các tài sản khác đều có thể coi là numéraire.
Do vậy, ban đầu, cryptocurrency chỉ đơn thuần là numéraire, chứ không được gọi là tiền.
Spot Bitcoin ETF: tiến gần hơn đến định nghĩa về tiền
Vì lý do kể trên, trong những năm qua, cộng đồng ủng hộ cryptocurrencies đã cố gắng để biến chúng từ numéraire thành “tiền” – bằng những nỗ lực để giúp cryptocurrencies hoàn thiện những chức năng còn lại của tiền tệ:
Nỗ lực cho chức năng trung gian thanh toán:
Tháng 5/2010: một người không rõ danh tính đã trả Jeremy Sturdivant 10.000 Bitcoin (trị giá 41 USD vào thời điểm đó) để giao 2 chiếc pizza lớn.
Đây có lẽ là lần đầu Bitcoin được ghi nhận như trung gian thanh toán.
Cuối năm 2012: WordPress là nhà bán lẻ lớn đầu tiên chấp nhận thanh toán bằng Bitcoin.
Trong các khoảng thời gian khác nhau, Bitcoin lần lượt được chấp nhận làm phương thức thanh toán nhiều hơn…
Ví dụ: Expedia (2014), Microsoft (2014), Newegg.com (2019) và mới đây là Tesla (2021)…
Một cuộc khảo sát năm 2020 của HSB cho thấy: 36% doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Mỹ chấp nhận thanh toán bằng đồng Bitcoin.
Điều này cho thấy những nỗ lực của cộng đồng ủng hộ Bitcoin để đồng tiền này hoàn thiện chức năng thanh toán của tiền tệ.
Nỗ lực cho chức năng như phương tiện cất giữ giá trị:
Chức năng làm phương tiện cất giữ giá trị của một đồng tiền phải đi kèm với niềm tin rộng rãi về giá trị của đồng tiền đó.
Vì vậy, Bitcoin ban đầu chưa có chức năng cất giữ giá trị của tiền tệ đơn giản vì giá trị của nó chưa được công nhận rộng rãi:
Số lượng người sở hữu bitcoin ban đầu (chủ yếu là những người khai thác - miners) quá thấp để giá trị của nó được công nhận bởi đa số.
Ban đầu, Bitcoin cũng không được dùng để thanh toán (liên quan mật thiết đến chức năng thanh toán phía trên) —> giá trị không được đảm bảo bằng tài sản khác hay được bảo đảm bởi chính phủ.
Cho đến năm 2020, cryptocurrency cũng chưa hoàn toàn dược sử dụng rộng rãi ở các thị trường lớn:
Qua thời gian, số lượng người sử dụng Bitcoin tăng lên đã dần đảm bảo được sự công nhận về chức năng cất giữ giá trị của đồng tiền này:
Hiện tại, đã có 1.3 tỷ người sử dụng Bitcoin - bằng với số người sử dụng internet năm 1997.
Tuy nhiên, có thể nói chức năng cất giữ giá trị của Bitcoin vẫn chưa được hoàn thiện do giá trị của đồng tiền này vốn dao động lớn và không ổn định.
Nhà đầu tư chỉ coi nó như một tài sản đầu tư kiếm lời hơn là một phương tiện để cất giữ tài sản lâu dài.
Spot Bitcoin ETF: Nỗ lực hoàn thiện chức năng phương tiện lưu thông và cất giữ giá trị
Trước khi SEC chấp thuận Spot Bitcoin ETF được giao dịch trên các sàn chứng khoán tuần trước, thì Bitcoin Future ETF cũng đã có sẵn trên thị trường.
Tuy Bitcoin Future ETF khiến cho thị trường Bitcoin năng động hơn, nhưng nó lại khiến cho chức năng cất giữ giá trị và lưu thông của Bitcoin giảm đi vì lý do sau:
Nhà đầu tư Bitcoin Future ETF không trực tiếp mua Bitcoin mà đầu tư vào các hợp đồng tương lai từ giá bitcoin (chứng khoán phái sinh từ Bitcoin).
Các hợp đồng này cho phép các nhà đầu tư sinh lời (hoặc lỗ) từ biến động giá của Bitcoin mà không cần nắm giữ đồng tiền này thực tế.
Do vậy Bitcoin future ETF khiến hoạt động đầu cơ Bitcoin tăng lên - làm giá trị của đồng tiền giao động mạnh hơn - khiến Bitcoin càng khó khăn hơn với vai trò cất giữ giá trị đối với người dùng.
Cũng do những hoạt động đầu cơ này, bitcoin không được đưa vào lưu thông - mua bán trực tiếp, mà được sử dụng nhiều hơn vào mục đích đầu cơ kiếm lợi.
Do vậy, quyết định của SEC để chấp thuận Spot Bitcoin ETF được giao dịch trên các sàn chứng khoán mang ý nghĩa to lớn đến cộng đồng người dùng Bitcoin bởi lẽ:
Người mua Spot Bitcoin ETF sẽ đầu tư trực tiếp vào Bitcoin - đồng nghĩa với việc người sử dụng Bitcoin sẽ tăng lên…
(dù họ không sử dụng Bitcoin như phương tiện thanh toán…)
Ngoài ra, giá trị của Spot Bitcoin ETF sẽ liên hệ trực tiếp với giá trị hiện tại của Bitcoin.
Điều này nhằm đảm bảo giá của Bitcoin sẽ bớt giao động bất ngờ hơn trước - do ít bị ảnh hưởng bởi các hoạt động đầu cơ.
Giá trị lưu trữ của Bitcoin cũng sẽ được đảm bảo hơn bởi các tổ chức tài chính có thể mua spot Bitcoin ETF để làm tài sản dự trữ: đây là một sự công nhận với giá trị của Bitcoin.
Giá trị lưu thông của Bitcoin cũng sẽ tăng lên khi các nhà đầu tư lẻ (với số vốn nhỏ) cũng có thể mua đi bán lại Bitcoin với rủi ro ít hơn.
Tuy vậy, spot Bitcoin ETF được giao dịch tập trung đa phần sẽ khiến cho khả năng thanh khoản của đồng Bitcoin tăng cao. Nhưng còn một khoảng cách khá xa để đồng Bitcoin nói riêng và cryptocurrency nói chung có thể thay thế cho tiền fiat!
KẾT LUẬN
Tiền điện tử đã trải qua hơn 40 năm lịch sử, nhưng sự bùng nổ của cryptocurrency mới chỉ diễn ra trong hơn 10 năm trở lại đây.
Khi mới nhận được sự chú ý của công chúng, cryptocurrencies là trung tâm của các cuộc thảo luận về khả năng thay thế của nó đối với các đồng tiền pháp định. Tuy nhiên ban đầu, cryptocurrencies hoàn toàn không đạt được những yêu cầu để được công nhận là một loại “tiền tệ”.
Theo thời gian, những người ủng hộ cryptocurrency nói chung và bitcoin nói riêng đã nỗ lực để đồng tiền này dần có đủ chức năng thanh toán, cất trữ giá trị của cải và lưu thông.
Viet Hustler vẫn cho rằng, còn khá xa để Bitcoin có thể đạt được đến chức năng lưu thông và cất giữ tài sản đối với tất cả dân chúng - 2 chức năng còn lại của một “tiền tệ” điển hình. Tuy vậy, việc Bitcoin spot ETF lên sàn cũng khiến cho giá trị đồng Bitcoin trở lên bình ổn hơn - tiến gần hơn đến việc hoàn thiện 2 chức năng trên.
Ngoài ra, việc Bitcoin spot ETF được chấp thuận giao dịch trên các sàn chứng khoán cũng là cam kết của SEC trong việc giám sát thị trường Bitcoin và sự công nhận giá trị của loại tài sản này.
Ai biết được liệu cryptocurrency có phải là một bước tiến vượt bậc trong lịch sử phát triển của tiền tệ hay không?
Bình luận (1)
Đã clear rùi. Cảm ơn tác giả nhiều nhé.
Đăng nhập để bình luận