Căng thẳng địa chính trị - giọt nước tràn ly cho cuộc khủng hoảng nợ công tại Mỹ?

Thị trường đang lo lắng ảnh hưởng của các sự kiện địa chính trị gần đây đối với thị trường tài chính, khả năng làm gia tăng lạm phát và nguy cơ suy thoái. Viet Hustler đã phân tích những khả năng này trong bài viết kinh tế vĩ mô tuần trước. Và tuần này, chính Fed cũng cảnh báo ảnh hưởng của các sự kiện địa chính trị lên thị trường tài chính.

Tuy nhiên, trước những diễn biến mới nhất về rủi ro địa chính trị trên toàn cầu, có một biến số bị xem nhẹ hơn, đó là khả năng bùng nổ nợ công tại Mỹ do các sự kiện địa chính trị gần đây.

Bài viết kinh tế vĩ mô tuần này của Viet Hustler sẽ tiếp tục câu chuyện về rủi ro địa chính trị, nhưng sẽ tập trung vào khả năng rằng những rủi ro này sẽ châm ngòi cho một cuộc khủng hoảng nợ công thực sự nổ ra tại Mỹ.

Những điều cần biết về khủng hoảng nợ công tại Mỹ

Điểm nổi bật trong các cuộc khủng hoảng nợ công

1. Khủng hoảng nợ công luôn đi kèm với khủng hoảng tài chính ngân hàng (twin crisis):

• Nguyên nhân bởi trái phiếu chính phủ mà các ngân hàng/tổ chức tài chính nắm giữ trước đó bị mất giá do lãi suất hiện tại tăng cao.

  => Điều này tạo lên những khoản lỗ chưa được ghi nhận (unrealized loss) => gây ra khủng hoảng tài chính ngân hàng. 

  • Trong vòng 2 năm qua, TLT (ETF tracking trái phiếu kho bạc Mỹ) đã có mức giảm sâu nhất chưa từng thấy (-51% kể từ tháng 8/2020):

    • TLT hiện đang dao động quanh mức USD 83 ~ mức thấp nhất kể từ năm 2006 (trước khủng hoảng tài chính).

    

• => Trong tình huống này, các tổ chức tài chính đều muốn “tống khứ” những trái phiếu cũ khiến làn sóng bán tháo trái phiếu tăng cao, càng đẩy cao lợi tức trái phiếu.

  => Lợi tức trái phiếu càng cao càng làm tăng gánh nặng nợ công. 

  • Số lệnh bán trái phiếu kho bạc đã tăng cao kỷ lục trong vòng 1 năm qua (vùng màu vàng cam).

  

2. Khủng hoảng nợ công càng được nhận diện và leo thang trong môi trường lãi suất cao:

Nợ chính phủ cộng dồn qua nhiều năm trở lên ngày một lớn và tăng càng nhanh hơn trong môi trường lãi suất cao:

• Trước đó, quá trình QE liên tục bắt đầu từ năm 2009 và được đẩy mạnh quá đà vào năm 2020 tạo lên thanh khoản dồi dào trên thị trường và lãi suất vay vốn thấp.

• Tạo điều kiện cho chính phủ che giấu chi phí trả nợ khổng lồ (do khi đó, lãi suất vay của chính phủ còn thấp) cùng mức thâm hụt chi tiêu chưa quá lớn.

  + Chính phủ cũng xem nhẹ vấn đề nợ công (do chi phí vay nợ thấp hơn nhiều so với tăng trưởng kinh tế).

  • Bài viết liên quan: Luận bàn về khủng hoảng nợ trước giờ đóng cửa chính phủ Mỹ

• Khi lạm phát tăng, các ngân hàng Trung Ương buộc phải tăng lãi suất để bình ổn giá

  => Lãi suất cao hơn (đi kèm với chi phí vay nợ cao), khoản nợ cộng dồn khổng lồ lại ngày một tăng và dần lộ diện. 

  • Chi phí trả nợ cũng tăng cao gây thâm hụt ngân sách lớn, có thể tạo ra một môi trường kinh tế xấu.

    

Xung đột mục tiêu giữa chính phủ Mỹ và Federal Reserves: Debt-price spiral!

• Fed, với vai trò là ngân hàng trung ương, sẽ đề cao mục tiêu bình ổn giá: điều này đi kèm với nhiệm vụ tối tượng là kiềm chế giảm lạm phát bằng lãi suất cao!

• Tuy nhiên, với gánh nặng nợ công, lãi suất cao (kèm với chi phí vay nợ cao) khiến chính phủ không kham nổi chi phí vay nợ.

  => Chính phủ sẽ mong muốn có lãi suất thực cực thấp hoặc âm (lạm phát > lãi suất trái phiếu danh nghĩa) để giảm thiểu chi phí nợ thực tế (sau khi trừ đi lạm phát).  

Xung đột mục tiêu giữa chính phủ và ngân hàng trung ương có thể là một trong những sức ép khiến Fed phải làm chậm quá trình tăng lãi suất.

Điều này có thể khiến cho vòng xoáy lạm phát-nợ công (debt-price spiral) trở lên dai dẳng.

Hiện vẫn chưa có lối thoát nào cho nước Mỹ trong debt-price spiral!

Một số phương án truyền thống để giải quyết nợ công sẽ trở lên khó khăn trong môi trường kinh tế hiện tại:

Phương án 1: Chính phủ có thể quyết định mua lại nợ để giảm gánh nặng nợ (đồng thời bình ổn thị trường trái phiếu), nhưng điều đó đồng nghĩa với 2 rủi ro:

• … bơm thanh khoản vào thị trường, khiến lạm phát tăng trở lại 

• việc thâm hụt ngân sách càng trở lên trầm trọng hơn.

• Và hơn hết, những khoản thâm hụt này sẽ phải được bù đắp bởi nguồn thu thuế từ người dân.

Phương án 2: Tăng nguồn thu thuế…

• … sẽ khiến người dân cắt giảm chi tiêu (giảm nhu cầu => giảm lạm phát) và bù đắp được thâm hụt ngân sách, chính phủ cũng có thể trả được nợ.

• Tuy nhiên phương pháp này khá là tàn khốc đối với người dân: khi họ vừa phải chịu gánh nặng lạm phát lẫn gánh nặng thuế => phần lớn người dân sẽ không đồng tình.

• Chính phủ, gần kề những kỳ bầu cử, cũng sẽ không chọn phương pháp này để tránh mất lòng người dân. 

Phương án 3: Thị trường forex là một lối thoát khác cho chính phủ Mỹ nói riêng, nhưng là một ván cược vô cùng rủi ro.

• Mỹ có thể dựa vào nhu cầu đồng USD gia tăng trên toàn cầu do chính sách lãi suất cao tại Mỹ để đổi USD lấy ngoại tệ khác. 

• Sau đó, chờ cho đến khi Fed hạ lãi suất trong năm tới (đồng USD sẽ hạ giá), Mỹ có thể bán ra ngoại tệ để thu lại nhiều USD hơn nhằm trả nợ (và cũng bình ổn giá trị đồng USD khi đó).

• Tuy nhiên, việc đặt cược lên thị trường forex khá nguy hiểm, đặc biệt khi Trung Quốc, Ả Rập Saudi và các quốc gia khác đang giảm thiểu dự trữ USD và trái phiếu kho bạc Mỹ. 

Do vậy, cả 3 khả năng: mua lại nợ (buyback) + tăng thu thuế + dựa vào biến động giá trị đồng USD để giải quyết một phần vấn đề nợ công chồng chất đều không quá khả thi cho chính phủ Mỹ hiện nay! 

Rủi ro địa chính trị có thể làm trầm trọng hóa cuộc khủng hoảng nợ công của Mỹ

Cập nhật mới nhất về các rủi ro địa chính trị hiện nay

Chiến tranh Ukraine-Nga và Israel-Hassam: vấn đề năng lượng/nhiên liệu lại được đặt lên bàn cân 

• Cuộc chiến mới nổ ra ở Trung Đông đã làm gia tăng lo sợ về rủi ro địa chính trị (chỉ số đo lường rủi ro địa chính trị tăng cao) một lần nữa tương tự như chiến tranh Ukraine-Nga.

  

• Trong tuần này, giá dầu tiếp tục tăng cao cũng bắt nguồn từ lo ngại rủi ro địa chính trị của cuộc chiến tại Trung Đông:

  

  • …cho dù sản lượng dầu và nhiên liệu vẫn được dự đoán là ổn định:

    

• Nhiều ý kiến cho rằng cuộc chiến này có thể làm ngắt quãng chuỗi cung ứng dầu một lần nữa, khiến lạm phát tăng trở lại. 

  • Điều này có thể đúng với các quốc gia khác trừ Mỹ bởi Mỹ đã ngày càng ít phụ thuộc vào Trung Đông cho nguồn cung dầu mỏ kể từ những năm 2010s.

Cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc: Trade war is on… again!

• Trong tuần qua, Mỹ đã thắt chặt quy định về AI-chips nhằm hạn chế Nvidia và các nhà sản xuất chip khác bán thiết bị bán dẫn công nghệ cao cho Trung Quốc.

  

  • Cổ phiếu của Nvidia (công ty có tới 25% doanh thu từ việc bán chip cho Trung Quốc) đã rớt ~ -7.5% ngay ngày hôm sau trên NYSE:

    

• Ngay sau đó, Trung Quốc đáp trả bằng quy định hạn chế sản lượng xuất khẩu than chì - một khoáng chất quan trọng trong kỹ thuật điện và ngành sản xuất xe điện của Mỹ.

  

  • Mỹ trước đó luôn là đối tác nhập khẩu than chì lớn nhất của Trung Quốc. 

    

• Cuộc rà soát và đàn áp Big Tech tại Trung Quốc trong hơn 2 năm qua cũng góp phần đẩy nhanh sự tách rời kinh tế Mỹ-Trung trong lĩnh vực công nghệ.

  • Bài viết liên quan: Trung Quốc và cuộc đàn áp big tech kéo dài 32 tháng.

Ngoài ra Canada đang lên kế hoạch rút hàng chục viên chức ngoại giao ra khỏi Ấn Độ:

• Nguyên nhân do Ottawa cáo buộc rằng New Delhi có liên quan đến vụ sát hại một công dân Canada.

  

Ảnh hưởng của rủi ro địa chính trị lên gánh nặng nợ công tại Mỹ

Hai rủi ro địa chính trị lớn hiện tại là chiến tranh Nga-Ukraine / Israel - Hassam và cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung có khả năng sẽ đẩy chính phủ Mỹ lún sâu vào debt-price spiral! 

Mỹ có thể tăng chi tiêu chính phủ… vì cuộc chiến cách gần nửa vòng trái đất

• Trung tuần qua, Biden đã đệ trình lên Quốc Hội xem xét gói tài trợ an ninh quốc phòng trị giá hơn USD 100 tỷ,

  • …. trong đó có đến USD 75.7 tỷ được dùng để tài trợ cho Ukraine và Israel.

    

• Điều này đồng nghĩa với việc chi tiêu chính phủ có thể tiếp tục tăng, làm trầm trọng hơn vấn đề thâm hụt ngân sách.

• Quan trọng là Mỹ hoàn toàn không cần thiết tăng chi phí quốc phòng cho một cuộc chiến “xa bờ”:  cho dù điều này có thể kích thích ngành công nghiệp quốc phòng tại Mỹ, nhưng sẽ khiến cho thâm hụt chi tiêu công càng gia tăng - trong bối cảnh nợ công tăng lên mức kỷ lục chưa từng có trong lịch sử kinh tế Mỹ!

Cuộc chiến thương mại Mỹ Trung: trầm trọng thêm debt-price spiral!

Viet Hustler cho rằng, cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung không nên được làm nóng lên tại thời điểm hiện tại, bởi cuộc chiến này sẽ làm trầm trọng thêm nguy cơ suy thoái của cả 2 quốc gia.

• Đối với Trung Quốc đang đối mặt với tiêu dùng nội địa nguội lạnh, xuất khẩu là cứu cánh duy nhất cho ngành sản xuất hàng hóa và công nghiệp của Trung Quốc. 

  • Nếu mất đi đối tác nhập khẩu lớn là Mỹ, Trung Quốc có thể sớm sẽ rơi vào suy thoái và mất đi động lực để tăng trưởng kinh tế trở lại.

• Đối với Mỹ, việc mất nguồn cung hàng hóa và nguyên liệu sản xuất giá rẻ từ Trung Quốc sẽ có ảnh hưởng lớn tới debt -price spiral:

  • Giá cả hàng tiêu dùng tại Mỹ sẽ tăng cao một khi căng thẳng trade-war nóng lên: đây là biến số địa chính trị mới có khả năng làm gia tăng lạm phát nhất hiện nay!

  • Việc lạm phát tăng cao sẽ kéo dài chu kỳ tăng lãi suất của Fed, khiến lợi tức trái phiếu kho bạc tiếp tục tăng 

  => Nợ chính phủ sẽ thực sự bùng nổ nếu lãi suất còn tăng cao hơn nữa!

KẾT LUẬN

Nợ công tại Mỹ là một vấn đề nên được chính phủ và cả Federal Reserves quan tâm bởi khủng hoảng nợ công luôn đi kèm với khủng hoảng tài chính ngân hàng. Đặc biệt tốc độ tăng nợ công cộng dồn sẽ càng nhanh trong môi trường lãi suất cao. Ảnh hưởng qua lại giữa nợ công cao và lạm phát (và chính sách lãi suất) không chỉ đơn giản là vấn đề kinh tế mà còn là vấn đề chính trị trong xung đột mục tiêu giữa chính phủ và ngân hàng trung ương (debt-price spiral).

Trong bối cảnh lạm phát cao và môi trường lãi suất cao, chính phủ Mỹ sẽ bị hạn chế về các công cụ quản lý nợ công thông qua thị trường tài chính: chính xác là chính phủ Mỹ và Fed không có cách nào “vẹn cả đôi đường” để giải quyết cùng lúc vấn đề nợ công và lạm phát.

Cùng lúc đó, rủi ro địa chính trị sẽ càng làm trầm trọng hơn vấn đề nợ công, chủ yếu do nguyên nhân chủ quan từ Mỹ: 

• Nếu trong tình huống bình thường, việc Mỹ tài trợ cho cuộc chiến tại Đông Âu hay Trung Đông sẽ chẳng phải là vấn đề. Nhưng hiện nay, nợ công đang tăng cao, thâm hụt chi tiêu công gia tăng chóng mặt do lãi suất vay nợ cao và nền kinh tế đang vật lộn với lạm phát cùng credit crunch. Việc Mỹ tăng chi tiêu công để viện trợ cho hai cuộc chiến “xa bờ” trong bối cảnh hiện nay có thể khiến Mỹ sa lầy vào cuộc khủng hoảng nợ công không lối thoát.

• Cùng lúc đó, Mỹ và Trung Quốc lại tiếp tục hâm nóng cuộc chiến thương mại giữa 2 bên. Đây quả là không phải thời điểm tốt khi: Trung Quốc đang đối mặt với thiểu phát và thị trường tiêu dùng sụp đổ còn Mỹ thì đang cố kiềm chế lạm phát được gây ra một phần bởi việc gián đoạn chuỗi cung ứng thời kỳ Covid. Việc ngăn cản thông thương giữa 2 nền kinh tế lớn này có thể là một quyết định sai lầm!