Bóng ma "Volmageddon 2018" và nỗi lo biến động thị trường

Những Mối Đe Dọa Tới Kinh Tế Mỹ Và Vị Thế Đồng Dollars Là Gì?

Số liệu CPI tuần qua cho thấy lạm phát tiếp tục đi xuống theo mong đợi của thị trường, tại sao FED lại hạ số lần cắt lãi suất và nâng dự báo lạm phát trong năm nay?

Dữ liệu việc làm tiếp tục ổn định, tại sao Powell lại cảm thấy lo sợ cho nền kinh tế trong năm 2025?

Saudi Arabia có thể chấm dứt thỏa thuận chỉ bán dầu bằng đồng Dollars, liệu đây có phải là sự kiện đánh dấu sự chấm hết cho vị thế của đồng Dollars?

Sự kiện Volmageddon vào ngày 02/05/2018 là một trong những cú sốc lớn nhất đối với thị trường tài chính trong thập kỷ qua. Chỉ trong vòng vài giờ, chỉ số Dow Jones đã giảm hơn 1,000 điểm, đánh dấu một trong những phiên giao dịch tồi tệ nhất trong lịch sử. Các sản phẩm chứng khoán hóa được giao dịch trên sàn tập trung (ETPs - exchange-traded products) mất hơn 90% giá trị chỉ trong 1 ngày. Chỉ số VIX - “thước đo sợ hãi” phố Wall tăng vọt gấp đôi từ 17 lên 37 cho thấy các nhà đầu tư đã hoang mang lo lắng cực độ về rủi ro thị trường. VelocityShares Daily Inverse VIX Short-Term ETN (XIV) giảm giá trị tài sản từ 1.9 tỷ USD xuống chỉ còn 63 triệu USD. Ngày hôm sau, 6 quỹ giao dịch volatility ngắn hạn (short-term volatility) không mở cửa giao dịch.

Sự kiện này không chỉ gây hoảng loạn cho các nhà đầu tư mà còn làm nổi bật những rủi ro tiềm ẩn trong hệ thống tài chính hiện đại, đặc biệt là các công cụ tài chính phái sinh và các quỹ ETF.

Trong bài viết thường thức cuối tuần, Viet Hustler sẽ kể lại câu chuyện về sự kiện Volmageddon “kinh hoàng” năm 2018 và cảnh báo khả năng của những rủi ro tương tự trong tương lai.

Một số thuật ngữ cần biết

Trước khi nghe câu chuyện về Vomageddon, bạn đọc sẽ cần biết về một số thuật ngữ sau:

1- VIX (CBOE - Cboe Volatility Index)

VIX (CBOE - Cboe Volatility Index) là chỉ số đo lường mức độ biến động chung của thị trường trong 30 ngày tới.

VIX không đo lường biến động trong quá khứ mà đự đoán mức độ biến động tương lai, dựa vào volume giao dịch Option của chỉ số S&P500 (SPX).
- Vì Option là hợp đồng quyền chọn mua cổ phiếu trong tương lai.
- Lượng Option Call/Put trên thị trường thể hiện rõ tâm lý Bull/Bear sắp tới của nhà đầu tư.
VIX cao: nhà đầu tư lo lắng thị trường biến động mạnh.
VIX thấp: nhà đầu tư dự đoán thị trường ổn định.

2 - ETN (Exchange Traded Note)

ETN (Exchange Traded Note) là một chứng khoán phái sinh với giá trị biến động theo giá trị của chỉ số/tài sản/chứng khoán mà ETN đó theo dõi.
FYI: ETN được giao dịch tập trung (exchange - traded) -- nhưng trả lợi nhuận như trái phiếu.

Vậy ETN nghe có vẻ giống ETF? —> KHÔNG GIỐNG !!

ETF là tài sản được đảm bảo (secured)!

Các quỹ ETF sẽ thực sự mua vào lượng cổ phiếu với đúng tỷ lệ của chỉ số hoặc market cap 1 ngành mà họ theo dõi…
…. rồi bán lại cổ phần của các quỹ đó cho nhà đầu tư.
Tức giá trị của ETF vẫn được đảm bảo bằng giá trị cổ phiếu thực họ nắm giữ.

Còn ETN không phải là tài sản được đảm bảo (unsecured)!

Bên phát hành ETN sẽ chỉ trả cho nhà đầu tư mức chênh lệch biến động của chứng khoán mà ETN đó theo dõi.
Thời điểm ETN cân bằng lỗ/lãi với nhà đầu tư là khi ETN đáo hạn (tương tự như trái phiếu đáo hạn — nhưng trái phiếu vẫn là tài sản được đảm bảo).

Ngày VIX tăng gấp đôi: Câu chuyện về “Volmageddon”

Bắt nguồn từ một sản phẩm ETN mới của Credit Suisse

Tháng 11/2010, Credit Suisse đã phát hành một sản phẩm tài chính tên là

XIV (VelocityShares Daily Inverse VIX Short-Term ETN)

Nếu VIX đo lường biến động chung của thị trường chứng khoán, thì XIV ngược lại.
XIV cung cấp mức lợi nhuận hàng ngày ngược lại với chỉ số VIX.
- Nếu VIX giảm, XIV sẽ tăng giá trị và ngược lại.

Hay nói cách khác: Nhà đầu tư XIV sẽ càng hưởng lợi khi thị trường ít biến động!

XIV nhanh chóng trở nên phổ biến:

Năm 2015, tổng giá trị giao dịch XIV khoảng 830 triệu USD/ngày, nhiều hơn cả các cổ phiếu blue chip như Johnson & Johnson và Wal-Mart bấy giờ.
- …trong khi XIV chỉ có 675 triệu USD tài sản → Tạo ra lợi suất 122%/ngày, 31,000%/năm!
- Trong 5 năm (2010-2015), XIV đã tăng trưởng 325%.

Đặc biệt trong năm 2017, một trong những năm ít biến động nhất kể từ những năm 1960, XIV càng được ưa chuộng.
- Tổng tài sản quản lý của XIV lên tới gần 1.9 tỷ USD.
- XIV thậm chí còn có cộng đồng riêng trên Reddit: tradeXIV

Cảnh báo về XIV cũng được ghi rõ trong prospectus:

Trong bản cáo bạch (prospectus) có ghi rõ nếu XIV giá trị giảm hơn 80% trong một phiên giao dịch, sản phẩm có thể bị đóng cửa,
…tuy nhiên, sự tĩnh lặng của thị trường khi đó khiến nhiều nhà đầu tư không để tâm.

Cơn ác mộng mang tên Volmageddon

Việc nắm giữ XIV thực tế là một hình thức giao dịch short volatility!

Long volatility là khi nhà đầu tư đặt cược là thị trường sẽ có volatility lớn:
=> Họ sẽ mua vào các sản phẩm đòn bẩy đánh cược volatility lớn như VIX.
Short volatility ngược lại: khi nhà đầu tư đặt cược vào thị trường ít biến động (volatility nhỏ) => họ sẽ mua vào XIV.

Năm 2017: thị trường tài chính sóng yên bể lặng khiến nhà đầu tư càng đặt nhiều tiền vào các tài sản đòn bẩy short volatility như XIV.

Và nhà đầu tư XIV đã hoàn toàn suy sụp khi Volmageddon xuất hiện.

Volmageddon là thuật ngữ được ghép từ 2 từ Volatility và Armageddon (tận thế)

… một cái tên nói lên tất cả:

Ngày 02/05/2018, VIX tăng hơn gấp đôi (115.6%).
Toàn bộ nhà đầu tư XIV bay gần hết tài sản.

XIV giảm giá trị tài sản từ 1.9 tỷ USD xuống chỉ còn 63 triệu USD và bị buộc phải thanh lý.

Dow Jones giảm 1,175 điểm trong ngày (~4.6%) - mức giảm lớn nhất trong lịch sử ở thời điểm đó.

Recall: XIV prospectus có điều khoản
“Nếu XIV mất hơn 80% giá trị trong một ngày, Credit Suisse có quyền mua lại chúng”.
… Và họ đã làm vậy.
Credit Suisse trả nhà đầu tư 5.99 USD/note,
- …tuy nhiên mức giá đóng cửa phiên trước đó là 115.55 USD/note.

Nhà đầu tư không hề hài lòng, không chỉ do họ đã mất sạch tiền, mà do họ nghĩ Credit Suisse kiếm bù lại một khoản không nhỏ!

Liệu Credit Suisse có kiếm bộn tiền nhờ XIV?

Cơ Chế Phòng Ngừa Rủi Ro Của Credit Suisse:

Credit Suisse (ngân hàng phát hành XIV) cần phòng ngừa rủi ro để đảm bảo có thể trả tiền cho nhà đầu tư nếu XIV tăng (tức VIX giảm).
Để làm điều này, Credit Suisse đã sử dụng VIX futures, cụ thể hơn là short VIX futures.

VIX giảm → VIX futures cũng giảm → Short VIX futures sẽ sinh lời → Credit Suisse có tiền bù đắp khoản phải trả cho nhà đầu tư XIV.

Tính toán sai lần của Credit Suisse:

Credit Suisse đã tính toán sai: bởi VIX và XIV là 2 tài sản tương quan hoàn toàn trái chiều với tỷ lệ 1:1 (correlation = -1)

Khi VIX tăng mạnh (ngày 02/05/2018) → Credit Suisse phải mua lại lượng lớn VIX futures để bù đắp lượng bán khống trước đó
VIX futures càng tăng và leo thang cao → Credit Suisse càng phải mua lại VIX futures đã short với giá đắt hơn…

→ Hiệu ứng vòng lặp mua bán khiến VIX futures càng tăng cao hơn nữa → XIV ngày càng giảm mạnh.

Như vậy thật ra Credit Suisse cũng chẳng được lợi lộc gì:

Họ thu được 100tr USD từ việc bán bao nhiêu XIV trước đó (và thu mua lại với giá rẻ), thì họ cũng phải dùng chính 100tr USD đó để bù lại từng đó lượng VIX đã bán khống (short) trước đây.
Còn chưa kể, họ đã bị kiện với cáo buộc thao túng thị trường sau đó!

Liệu “bóng ma” Volmageddon có lặp lại?

Dù thị trường vẫn trong uptrend nhưng nhiều nhận định cho rằng thị trường chứng khoán gần đây đang khá nhàm chán.

Biến động trong ngày của S&P500 không vượt quá 1% kể từ đầu năm 2023.

VIX dao động ở mức khá thấp, gần bằng mức thấp nhất sau giai đoạn Covid.

Lạm phát dần được kiểm soát, Fed không cần phải áp dụng chính sách thay đổi quá mạnh mẽ để kìm hãm nền kinh tế,
… và mâu thuẫn ở Trung Đông và Ukraine đã bớt căng thẳng hơn.

Nhưng liệu mọi thứ có thực sự “sóng yên biển lặng”?

Dù S&P 500 có vẻ ổn định, nhưng chỉ số đo lường sự phân tán của VIX so với dự đoán của thị trường về SPX (= chỉ số DSPX - VIX) lại đang tăng cao chưa từng thấy (kể từ khi dữ liệu này được theo dõi vào năm 2014).

Trong khi đó, khối lượng giao dịch options có xu hướng gia tăng gần đây cũng tiềm ẩn sự thay đổi volatility lớn có thể đang đến.

Thị trường đang có sự phân hóa lớn, đặc biệt ở những cổ phiếu công nghệ

Mức độ tập trung cổ phiếu vào một nhóm nhỏ còn cao hơn cả đỉnh điểm của cuộc Đại Suy thoái 1932.

Top 10 công ty đứng đầu S&P500 đóng góp tới ~35% vốn hóa chung - tỷ lệ cao nhất trong hơn 50 năm.
→ Một số cổ phiếu đang dẫn dắt toàn bộ thị trường, đặc biệt là nhóm cổ phiếu công nghệ.

Chưa kể đến tác động của cơn sốt cổ phiếu meme gần đây, có những lúc tăng sốc tới gần 250% chỉ trong 3 ngày.

→ Nguồn tiền quá dễ dãi (easy money) từ những nhà đầu tư meme stock muốn kiếm lời nhanh chóng gây lo ngại thị trường đang bị đẩy lên cao một cách không bền vững!

Rủi ro biến động tiềm ẩn khiến các nhà đầu tư lo ngại Volmageddon tái diễn.
Tuy nhiên trên thực tế, chỉ số VIX hiện tại không quá “tĩnh lặng” như giai đoạn trước Volmageddon.
- Trước Volmageddon, thị trường không biến động trên 1% trong suốt 93 ngày.
- Trong khi năm nay, khoảng thời gian dài nhất ghi nhận là chỉ 15 ngày.

KẾT LUẬN

Sự kiện Volmageddon năm 2018 là một lời cảnh giác về thị trường tài chính đầy rủi ro trước những biến động bất ngờ. Các nhà quản lý rủi ro cần cân bằng giữa phương án sử dụng đòn bẩy vs hedging rủi ro, đặc biệt là những khi thị trường có độ tập trung cao và độ biến động cao.

Hiện tại, có những lo ngại cho rằng các nhà đầu tư đang trở nên “tự mãn” quá mức rằng không có yếu tố tiêu cực nào sắp xảy đến, vô hình chung khiến những biến động bất thường bị ẩn đi. Điều này có thể dẫn đến những gián đoạn đột ngột của thị trường, giống như sự kiện Volmageddon năm 2018 — khi VIX tăng quá đột ngột, làm xáo loạn thị trường đáng kể.

Tuy vậy, lịch sử có vẻ không chắc sẽ lặp lại. Sự khác biệt về chỉ số VIX cho thấy thị trường “ảm đạm nhưng không quá ảm đạm” như giai đoạn trước Volmageddon 2018. Điều mà các chuyên gia quan tâm hơn là nhà đầu tư đang trở nên quá tự tin vào thị trường. Các sự kiện bất ngờ liên quan đến kinh tế, AI, chính sách của Fed, hoặc rủi ro địa chính trị có thể có tác động nghiêm trọng, đòi hỏi nhà đầu tư phải luôn cảnh giác và chuẩn bị kỹ lưỡng.