Đọc hiểu Form 10-K: vén màn bí mật kinh doanh của doanh nghiệp

Nói về bí quyết đầu tư thành công của mình, Warren Buffet chia sẻ:

Một trong những tài liệu Buffet đọc chính là Báo cáo 10-K (Form 10-K). Theo Buffet, báo cáo 10-K là nơi các doanh nghiệp thể hiện nội lực của họ, ngoài những tài liệu truyền thông bóng bẩy.

Form 10-K là báo cáo toàn diện nộp hàng năm bởi các doanh nghiệp được niêm yết trên sàn, theo yêu cầu của Ủy ban Chứng khoán Mỹ (SEC).

Đây là tài liệu vô cùng hữu ích để Phân tích cơ bản (Fundamental analysis) một cổ phiếu và doanh nghiệp cả trên khía cạnh cứng (các chỉ số và báo cáo tài chính) lẫn khía cạnh mềm (tiềm năng của doanh nghiệp từ ban điều hành cho đến phương hướng kinh doanh).

Trong bài viết này, Việt Hustle sẽ giúp độc giả tìm hiểu về cấu trúc, những phần cần chú ý trong báo cáo 10-K của các doanh nghiệp, cùng minh họa cụ thể qua ví dụ Apple.

Tầm quan trọng của báo cáo 10-K

Đầu tư vào một công ty mà không xem xét báo cáo 10-K của họ cũng giống như cố gắng chơi trò ghép hình phức tạp mà không có hình ảnh minh họa.

Form 10k là kho tàng thông tin chuyên sâu dành cho các nhà đầu tư bao gồm:

• Công bố bức tranh toàn cảnh: 10-K cung cấp cái nhìn đầy đủ về tình hình tài chính của công ty trong 1 năm bao gồm:

  • Tổng quan về thị trường và hoạt động kinh doanh

  • Báo cáo tài chính đã kiểm toán

• Thông tin chuyên sâu về rủi ro và chiến lược: Mục 'Các yếu tố rủi ro' và 'Thảo luận và phân tích của ban lãnh đạo' (MD&A) cung cấp cho các nhà đầu tư cái nhìn thẳng thắn về những rủi ro, thách thức và cơ hội của công ty.

Cấu trúc báo cáo 10-K

Cấu trúc điển hình của 10-K thường gồm 3 phần:

1. PHẦN I: Tình hình kinh doanh và các yếu tố rủi ro.

2. PHẦN II: Báo cáo tài chính và phân tích của Ban lãnh đạo

3. PHẦN III: Lương thưởng và tỷ lệ sở hữu cổ phần của ban điều hành

Phần 1. Tình hình kinh doanh và các yếu tố rủi ro.

1. Tình hình kinh doanh

Cung cấp cái nhìn toàn diện về các hoạt động kinh doanh chính của công ty, bao gồm các sản phẩm và dịch vụ, thị trường trọng điểm và đối thủ cạnh tranh trong ngành.

Mục tiêu => Hiểu cách công ty tạo ra doanh thu (quan trọng): mô hình kinh doanh, cơ cấu doanh thu, vị thế trong ngành, lợi thế cạnh tranh và định hướng chiến lược của công ty.

• Dấu hiệu tích cực: Dòng sản phẩm đa dạng, thị phần lớn, chiến lược tăng trưởng rõ ràng, lợi thế cạnh tranh khác biệt

• Cần xem xét: Nếu doanh nghiệp phụ thuộc quá nhiều vào một sản phẩm hoặc thị trường, ngành có xu hướng phát triển kém, phương hướng kinh doanh không rõ ràng.

=> Bản chất của mô hình kinh doanh quyết định tiềm năng và độ bền của doanh nghiệp: phải hiểu một doanh nghiệp trước khi xem xét đầu tư:

1. Doanh thu có đều không?

2. Có tập trung vào một phân khúc hay khu vực địa lý nào không?

3. Doanh thu có phụ thuộc vào một vài hợp đồng lớn hay mua bán nhỏ không?

4. Những loại chi phí nào cần để duy trì tốc độ tăng trưởng doanh thu?

5. Công ty có lợi thế cạnh tranh không (bằng sáng chế, tài sản trí tuệ…)?

Ví dụ với Apple:

• Apple có nhiều dòng sản phẩm nhưng Iphone mang lại phần lớn doanh thu (67% doanh thu 2023).

• Phân khúc Dịch vụ của Apple bao gồm: quảng cáo, AppleCare, Cloud và Apple Pay

• Apple chủ yếu được quản lý trên cơ sở địa lý: 37% doanh thu thuần đến từ các kênh phân phối trực tiếp (cửa hàng bán lẻ và trực tuyến của chính công ty).

2. Các yếu tố rủi ro

Phần này nêu ra những rủi ro và thách thức của công ty tại các khía cạnh: hoạt động kinh doanh, tài chính, luật pháp hoặc thị trường...

=> Giúp nhà đầu tư đánh giá các lỗ hổng tiềm ẩn của công ty và cách chúng có thể ảnh hưởng đến hiệu suất trong tương lai.

Mục tiêu => xác định toàn diện các rủi ro tiềm ẩn về hoạt động kinh doanh, tình hình tài chính và ngành nói chung:

• Dấu hiệu tích cực: Nếu báo cáo đánh giá rủi ro trung thực, chi tiết với kế hoạch giảm thiểu rõ ràng, thể hiện sự chủ động của ban lãnh đạo.

• Đáng lưu ý: Mô tả rủi ro chung chung, bỏ qua các mối đe dọa cụ thể của ngành, quan điểm quá lạc quan.

Ví dụ với Apple

Những loại rủi ro mà Apple liệt kê trong báo cáo 10-K 2023 bao gồm:

• Rủi ro vĩ mô và ngành:

  • Triển vọng kinh tế toàn cầu, xu hướng thị trường thay đổi và những tiến bộ công nghệ ảnh hưởng đến vị thế và doanh thu trong ngành của Apple.

• Rủi ro Kinh doanh:

  • Thách thức hoạt động như sản xuất, chuỗi cung ứng, chất lượng sản phẩm và sự phụ thuộc vào các nhân sự quan trọng.

• Rủi ro pháp lý và quy định:

  • Các thủ tục pháp lý, vấn đề sở hữu trí tuệ, những thay đổi trong luật pháp và luật thuế cũng như các yêu cầu về quyền riêng tư.

• Rủi ro tài chính:

  • Các khía cạnh như biến động tỷ giá, rủi ro tín dụng và thanh khoản cũng như các yếu tố quản lý tài chính khác.

• Rủi ro chung:

  • Các yếu tố khác như môi trường, thiên tai hoặc sự gián đoạn toàn cầu.

Phần 2. Báo cáo tài chính và phân tích của Ban lãnh đạo

3. Báo cáo tài chính

Gồm báo cáo tài chính được kiểm toán của công ty mà Viet Hustler đã từng tóm tắt, độc giả có thể đọc lại tại link dưới đây (có cả ví dụ về Apple)

1. Bảng cân đối kế toán: Lưu ý về Tài sản và nợ,

2. Báo cáo kết quả kinh doanh: Doanh thu, chi phí, lợi nhuận

3. Báo cáo Lưu chuyển dòng tiền: Tiền đã vào và ra ở những mục nào?

Mục tiêu => Xem xét xu hướng doanh thu, lợi nhuận, nợ và hiệu quả quản lý tài sản.

• Dấu hiệu tích cực: Doanh thu tăng trưởng bền vững, biên lợi nhuận ổn định hoặc cải thiện, nợ vay quản lý được, sử dụng tài sản hiệu quả.

• Đáng lưu ý: Doanh thu tăng giảm thất thường, tỷ suất lợi nhuận giảm, nợ tăng cao, lợi nhuận trên tài sản kém.

4. Thảo luận và phân tích của ban điều hành (MD&A)

Phân tích của ban lãnh đạo về kết quả tài chính và hoạt động sẽ là

• lời giải thích cho bức tranh đằng sau con số trong báo cáo tài chính,

• cho thấy chiến lược của ban điều hành, triển vọng tương lai và các lĩnh vực kinh doanh mũi nhọn.

Mục tiêu => Phân tích của ban điều hành về hiệu suất trong quá khứ, triển vọng tương lai và các chiến lược đề ra

• Dấu hiệu tích cực: Mối tương quan rõ ràng giữa chiến lược và kết quả, định hướng tương lai, thừa nhận những thách thức và có kế hoạch giải quyết chúng.

• Đáng lưu ý: Sự khác biệt giữa báo cáo quản lý và kết quả tài chính, dự báo tăng trưởng quá mạnh mẽ, thiếu rõ ràng trong việc thực hiện chiến lược.

Ví dụ: Apple cung cấp thông tin chi tiết về dòng sản phẩm của mình, các số liệu dự kiến ​​trong tương lai và giải thích về hiệu suất kinh doanh:

Tại sao doanh số bán iPhone tại sụt giảm trong năm tài chính 2023?

Ban lãnh đạo giải thích rằng sự cải thiện của doanh thu đến từ các mẫu iPhone Pro không thể bù đắp hoàn toàn sự sụt giảm của doanh thu từ các mẫu iPhone không phải Pro.

5. Thuyết minh báo cáo tài chính

Các thuyết minh này cung cấp các chi tiết quan trọng bổ sung cho báo cáo tài chính:

• Ví dụ như: phương pháp kế toán, các khoản dự phòng, các khoản tranh chấp và phân tích chi tiết về các khoản mục tài chính.

Mục tiêu => Xem xét Chính sách kế toán, phương pháp ghi nhận doanh thu, các lưu ý trong ghi nhận doanh thu/chi phí

• Dấu hiệu tích cực: Áp dụng nhất quán nguyên tắc kế toán, phương pháp ghi nhận doanh thu minh bạch và nghĩa vụ tài chính hợp lý.

• Đáng lưu ý: Thường xuyên thay đổi phương pháp kế toán, ghi nhận doanh thu không rõ ràng, nợ off-balance sheet lớn.

Phần 3. Lương thưởng và tỷ lệ sở hữu chứng khoán của ban điều hành

6. Lương thưởng của Ban điều hành

Phần này tiết lộ mức lương cho các giám đốc điều hành hàng đầu của công ty.

• Kế hoạch lương thưởng tốt khuyến khích ban lãnh đạo tạo ra giá trị lâu dài cho doanh nghiệp

Mục tiêu => Sự phù hợp giữa lương của người điều hành và hiệu quả hoạt động của công ty; Cơ cấu khuyến khích thúc đẩy tăng trưởng dài hạn.

• Dấu hiệu tích cực: Chế độ lương thưởng theo hiệu quả công việc, mức lương hợp lý so với tiêu chuẩn ngành.

• Đáng lưu ý: Trả lương quá cao không liên quan đến hiệu suất, các gói lương thưởng phức tạp thiếu động cơ rõ ràng.

7. Báo cáo kiểm toán

Kiểm toán đánh giá báo cáo tài chính của công ty một cách độc lập.

• Bất kỳ mối quan ngại nào mà kiểm toán viên đưa ra có thể là những dấu hiệu cảnh báo về hoạt động tài chính của công ty.

Mục tiêu => Ý kiến của kiểm toán về tính chính xác và minh bạch trong báo cáo tài chính của công ty.

• Dấu hiệu tích cực: Ý kiến chấp nhận toàn phần (Unqualified opinion) cho thấy báo cáo tài chính đáng tin cậy.

• Đáng lưu ý: Từ chối ý kiến kiểm toán (Disclaimer opinion) hoặc ý kiến trái ngược (Adverse opinion)

Cách đọc và phân tích báo cáo 10-K của doanh nghiệp

Sau khi hiểu báo cáo 10-K bao gồm các nội dung gì, nhà đầu tư có thể áp dụng một số mẹo hữu ích để phân tích báo cáo 10-K một cách hiệu quả:

1. Bắt đầu với mục đích cụ thể: Hãy biết bạn đang tìm kiếm điều gì!

   • Bạn đang đánh giá tình hình tài chính, tiềm năng tăng trưởng hay hiệu quả quản lý của công ty?

2. So sánh và đối chiếu:

   • So sánh lịch sử: Doanh thu có tăng trưởng không? Nợ có trở nên dễ quản lý hơn không?

     => Giúp nhìn ra xu hướng và quy luật kinh doanh của công ty.

   • So sánh với mức chuẩn của ngành: So sánh với các công ty cùng ngành cho thấy điểm mạnh và điểm yếu so với đối thủ cạnh tranh và cung cấp cái nhìn tổng quan về thị trường.

3. Hiểu bức tranh đằng sau các con số:

   • Mô hình kinh doanh: điều quan trọng sau những con số là cần hiểu cách công ty kiếm tiền, lợi thế cạnh tranh và chiến lược tăng trưởng của công ty.

   • Các yếu tố phi tài chính: Các yếu tố bên ngoài như thay đổi về luật pháp, xu hướng thị trường và tiến bộ công nghệ có thể ảnh hưởng đến tương lai của công ty.

4. Sử dụng chỉ số một cách khôn ngoan:

   • Các chỉ số tài chính: Sử dụng các tỷ số tài chính quan trọng làm công cụ phân tích.

     • Đọc thêm: Các chỉ số trong phân tích tài chính - Phân tích cơ bản (Fundamental Analysis)

   • So sánh với ngành: Chỉ số có thể khác nhau đáng kể giữa các ngành.

     => So sánh với mức tiêu chuẩn của ngành để biết vị thế của doanh nghiệp.

Kết luận

Kết lại, 3 điểm chính mà Việt Hustle muốn truyền tải cho bạn đọc khi phân tích Form 10-K của doanh nghiệp:

• Báo cáo 10-K cung cấp cái nhìn toàn diện về mô hình kinh doanh, rủi ro, sức khỏe tài chính và chiến lược quản lý của công ty.

• Các con số trong báo cáo tài chính chỉ là một phần nhỏ => Quan trọng là bức tranh đằng sau nó, thể hiện qua MD&A và các phần thuyết minh về rủi ro.

• Một số mẹo phân tích báo cáo 10-K như: xác định mục đích cụ thể, so sánh với lịch sử và với ngành, sử dụng chỉ số tài chính,…

Báo cáo 10-K là một tài liệu dài, chứa đựng nhiều thông tin và thường khiến các nhà đầu tư e ngại khi đọc và phân tích. Với bài viết trên, Việt Hustle hi vọng có thể giúp độc giả phân tích báo cáo 10-K dễ dàng hơn phần nào để đưa ra những quyết định đầu tư khôn ngoan và sáng suốt.