Vĩ mô cơ bản - Phần 2: Cân bằng thị trường hàng hóa

Có thể bạn không nhận ra nhưng mỗi ngày bạn đều đang tham gia vào Thị trường tài chính và Thị trường hàng hóa. Vậy các thị trường này là gì và chúng có ảnh hưởng như thế nào đối với nền kinh tế? Chúng ta sẽ khám phá hai thị trường chính này trong phần 2 và 3 của series Kinh tế vĩ mô cơ bản của Viet Hustler.

Viet Hustler chính thức ra mắt kênh Youtube Viet Hustler, với nội dung đăng tải là những bài viết và mẩu tin quan trọng của thị trường, vốn đã được truyền tải bằng bài viết nay được chuyển thể thành video.

Video đầu tiên: Trung Quốc - Hệ quả nghiêm trọng của việc bị hạ mức tín dụng

Thị trường hàng hóa (The Goods Market) là gì?

Mọi hoạt động của cá nhân hay doanh nghiệp từ thu nhập, mua sắm tiêu dùng, đóng thuế, tiết kiệm và đầu tư… cấu thành lên Thị trường hàng hoá.

Nói chung, Thị trường hàng hoá là nơi nhu cầu về hàng hóa được giải quyết, và nguồn cung hàng hóa được sản xuất theo nhu cầu. Từ đó, doanh nghiệp và người dân mới có thu nhập để chi tiêu đáp ứng các nhu cầu trên.

Các thành phần chính trong Thị trường hàng hóa

Các thành phần chính của Thị trường hàng hoá (cũng đồng thời là các thành phần cấu thành lên GDP) bao gồm:

• Tiêu dùng (C - Consumption): bao gồm những khoản chi cho tiêu dùng cá nhân của các hộ gia đình về hàng hóa và dịch vụ.

• Đầu tư (I - Investment): tổng đầu tư ở trong nước của tư nhân; bao gồm các khoản chi tiêu của doanh nghiệp về thiết bị, nhà xưởng hay xây dựng, mua nhà mới của hộ gia đình.

• Chi tiêu chính phủ (G - Government Purchases): bao gồm các khoản chi tiêu của chính phủ như chi cho quốc phòng, luật pháp, giáo dục, y tế,...

• Xuất khẩu ròng (X - IM: Export - Import): chênh lệch giữa Giá trị xuất khẩu (X) và Giá trị nhập khẩu(IM).

Công thức Tổng Cầu của nền kinh tế mở:

• Giả sử nền kinh tế là nền kinh tế đóng, tự cung tự cấp và không xuất nhập khẩu hàng hóa, dịch vụ từ nước ngoài.

  Khi đó công thức Tổng cầu của nền kinh tế đóng sẽ loại bỏ yếu tố xuất nhập khẩu:

Cân bằng trên Thị trường hàng hóa

1. Tiêu dùng (Consumption)

Tiêu dùng (C) là quá trình các hộ gia đình hoặc doanh nghiệp sử dụng hàng hóa cho các mục đích khác nhau trong cuộc sống.

Yếu tố tiêu dùng của toàn bộ nền kinh tế sẽ bị phụ thuộc vào Thu nhập của các thành phần trong nền kinh tế đó (hộ gia đình, doanh nghiệp, chính phủ).

Thu nhập khả dụng (Disposable Income - Y_D) là thu nhập thực nhận sau khi đã khấu trừ Thuế (Tax): Y_D = Y - T

• Quan hệ giữa Tiêu dùng (C) và Thu nhập khả dụng (Y_D): Tiêu dùng và Tiết kiệm là hai thành phần trong thu nhập khả dụng của các thành phần kinh tế. Do vậy, các nhà kinh tế sẽ quan tâm nếu Thu nhập khả dụng (Y_D) tăng thì các thành phần kinh tế sẽ Tiêu dùng (C) tăng thêm bao nhiêu.

Công thức hàm tiêu dùng:

Trong đó:

• c₀ : khoản chi tiêu tối thiểu (ngay cả khi tiêu dùng khả dụng =0, người dân vẫn phải tiêu dùng ít nhất c₀).

• c₁: là “xu hướng tiêu dùng cận biên” (MPC - Marginal Propensity to Consume),

  • cho biết khi Thu nhập khả dụng (Y_D) tăng thêm một đồng thì Tiêu dùng (C) tăng thêm bao nhiêu.

Ta có thể hiểu đơn giản:

• Ngay cả khi thu nhập của hộ gia đình/doanh nghiệp = 0, họ vẫn cần chi tiêu một khoản nhất định để mua sắm nhu yếu phẩm, đồ ăn, trả tiền thuê nhà,… (c₀)

• Khi thu nhập tăng lên, chi tiêu cũng sẽ tăng lên.

• Tuy nhiên người dân sẽ không tiêu hết toàn bộ số tiền kiếm được. Họ sẽ chia Thu nhập làm 2 phần: Tiêu dùng và Tiết kiệm.

  • Do vậy c₁ luôn nằm trong khoảng từ 0 đến 1.

2. Đầu tư (I), Chi tiêu chính phủ (G) và Thuế (T)

Để đơn giản hóa mô hình, giả định cả 3 yếu tố Đầu tư, Chi tiêu chính phủ và Thuế đều là những yếu tố ngoại sinh:

• Đầu tư (I) phụ thuộc vào các biến số không trong mô hình.

  • Tuy nhiên, trong hầu hết các mô hình, đầu tư luôn là yếu tố nội sinh:

    • Đầu tư cũng phụ thuộc vào thu nhập Y của người dân /doanh nghiệp và lãi suất (i - interest rate).

    • Trong phần lớn các mô hình đơn giản: Đầu tư (I) = Tiết kiệm (S) (sẽ được đề cập bên dưới)

• Chi tiêu chính phủ (G) và Thuế (T) cũng do Chính phủ quyết định và phụ thuộc nhiều vào chính sách tài khóa của quốc gia tùy giai đoạn.

3. Xác định sản lượng cân bằng

Cân bằng trên Thị trường hàng hóa cho nền kinh tế khép kín (không tính đến xuất nhập khẩu) xảy ra khi Cung hàng hóa (Y) = Cầu hàng hóa (Z):

Y = Z = c₀ + c₁ * (Y - T) + I + G, hay

Có thể thấy công thức trên gồm 2 phần chính: Bội số (Multiplier - màu hồng) và Chi tiêu cố định (Autonomous spending - màu xanh):

• Chi tiêu cố định (Autonomous spending) không phụ thuộc vào thu nhập do các biến c₀, I, G, T đều là biến ngoại sinh.

  • Lưu ý rằng c₀, I, G đều dương nên trừ khi thuế T rất cao, Chi tiêu cố định sẽ là dương.

Bội số (Multiplier) sẽ lớn hơn 1 (do c₁ luôn nằm trong khoảng từ 0 đến 1). Khi c₁ càng lớn (Người dân chi tiêu càng nhiều khi thu nhập tăng cao) thì Sản lượng (Y) sẽ càng lớn.

Tuy nhiên, nếu cân nhắc cân bằng giữa Nhu cầu (Z) và Thu nhập (Y): sản lượng (nhu cầu) cân bằng được đưa ra trong đồ thị phía dưới:

• Z = c₀ + c₁ * (Y - T) + I + G

• Z = Y

Ảnh hưởng của tăng Chi tiêu cố định với Sản lượng:

Bất kỳ mức tăng của thành phần nào trong Chi tiêu cố định (c₀, I, G) hoặc thuế (T) giảm đều sẽ khiến Nhu cầu (Z) tăng càng cao hơn.

=> Kéo theo doanh nghiệp điều chỉnh sản lượng cân bằng (Y) tăng cao: A => A’ (và thu nhập danh nghĩa cũng cao hơn)

Sản lượng tăng → Thu nhập tăng → Nhu cầu tăng → Sản lượng tăng → …

IS Relation - Mối quan hệ giữa Tiết kiệm và Đầu tư

Tiết kiệm tư nhân (Private saving - S^private) là phần thu nhập khả dụng của các hộ gia đình/doanh nghiệp sau khi đã trừ hết các khoản chi tiêu tiêu dùng.

Tiết kiệm chính phủ (Public saving - S^public) là phần thặng dư trong chi tiêu chính phủ không sử dụng hết, thường được tính bằng chênh lệch giữa Thu ngân sách (Thuế - T) và Chi tiêu chính phủ (G).

• Nếu T > G (Thu nhiều hơn Chi), chính phủ đang thặng dư ngân sách.

• Nếu T < G (Chi nhiều hơn Thu), chính phủ đang thâm hụt ngân sách.

Tổng tiết kiệm = Thu nhập - tổng chi tiêu (của chính phủ và tư nhân)

Để đơn giản hóa mô hình, chúng ta sẽ giả định nền kinh tế đóng, tức là không có yếu tố xuất nhập khẩu:

→ Trong nền kinh tế đóng, sự cân bằng trên Thị trường hàng hóa đòi hỏi Đầu tư (I) nhất định phải bằng tổng Tiết kiệm (S).

Kết luận

Ở phần 2, chúng ta đã tìm hiểu Thị trường hàng hóa không chỉ đơn thuần là nơi giao dịch mà còn đóng vai trò then chốt trong việc cân bằng sản xuất, thu nhập và chi tiêu của nền kinh tế.

Trong tuần tiếp theo, chúng ta sẽ tìm hiểu tiếp về Thị trường tiền tệ, nơi mà tiền tệ và các công cụ tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc xác định giá trị và luồng vận chuyển của các tài sản tài chính; các yếu tố ảnh hưởng từ chính sách tiền tệ đến các yếu tố kinh tế toàn cầu.